Μετά το Κράτος Δικαίου τι; Το Κράτος Ασφάλειας

Μετά το Κράτος Δικαίου τι; Το Κράτος Ασφάλειας

Της Σοφίας Βιδάλη*

[Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών, 07/04/2014]

Τα μηνύματα έρχονται από παντού: ό,τι αποτελούσε το εχέγγυο ισότιμης πρόσβασης στις κοινωνικές, πολιτικές και κοινωνικές δομές, απορρυθμίζεται· ό,τι αποτελούσε την εγγύηση του σεβασμού της ανθρώπινης αξίας παραβιάζεται· ό,τι αποτελούσε το υπόδειγμα της ανάδειξης της ανθρώπινης κοινωνίας σε πολιτική κοινωνία υποχωρεί· ό,τι καθιστούσε την ακραία και εξευτελιστική εκμετάλλευση του ανθρώπου από άνθρωπο απαράδεκτη ανήκει πια στην Ιστορία. Ο σεβασμός θεμελιωδών δικαιωμάτων, δηλαδή, το θεμέλιο της δημοκρατικής λειτουργίας του κράτους, υπονομεύεται, κλονίζεται και χλευάζεται. Το Κράτος Δικαίου δεν είναι πια εδώ! Η διαπίστωση αυτή έρχεται από τη σύνθεση πλήθους τεκμηρίων, εκθέσεων και αναφορών, κείμενα νόμων, δηλώσεις αξιωματούχων, κοινωνικές και εγκληματολογικές στατιστικές και από πλήθος γεγονότων που δεν χρειάζεται να είναι κάποιος ειδικός για να τα «δει».

Παραδόξως, το Κράτος Δικαίου γκρεμίστηκε στο όνομα ενός νέου Δικαίου (τίνος;), μέσα στην απόλυτη σιωπή εκείνων που υφίστανται τις συνέπειές του· σιωπή πλαισιωμένη από την πλήρη μιντιακή παραμόρφωση της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας και τη συσκότιση της αντίφασης ανάμεσα στην ευρεία θέσπιση των δικαιωμάτων και την πραγματικότητα. Σήμερα βλέπουμε ότι ακόμα και η δυνατότητα των ειδικών, και αρμοδίων και μη, να καταγγέλλουν ανοικτά τις παραβιάσεις αυτές δεν είχε καμία ουσιαστική επίδραση, αλλά προσέφερε και μια επίφαση δημοκρατίας. Σήμερα ξέρουμε ότι δεν ήταν οι νόμοι αλλά η διάδοση ιδεολογημάτων τύπου «άμυνα του κράτους από την κοινωνία» μέσα στους καταναγκαστικούς μηχανισμούς που οδήγησαν στην κατάρρευση του φιλελεύθερου νομικού συστήματος. Η κατάρρευση του Κράτους Δικαίου, έτσι, συναρτάται και με την κρίση των ποινικοκατασταλτικών θεσμών και την κυριαρχία της αντίληψης ότι όλα αυτά πρέπει να επιλύονται μέσα από ένα δίπολο τιμωρίας–επιβράβευσης.

Παρ’ όλα αυτά, διαπιστώνεται αμηχανία, άρνηση ή αδυναμία αναγνώρισης του τέλους του Κράτους Δικαίου από το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Αναφερόμαστε ακόμα στο Κράτος Δικαίου λες και αποτελεί το επίκεντρο της οργάνωσης της κοινωνικής ζωής, ενώ η κοινωνική ζωή εδώ και χρόνια οργανώνεται γύρω από την οικονομία της ελεύθερης αγοράς, με αποτέλεσμα να αρχίσει να θεωρείται ότι Κράτος Δικαίου είναι αυτό που ζούμε σήμερα.

Ιστορικά η κατάλυση του Κράτους Δικαίου πλαισιώθηκε από την αύξουσα επέκταση του Κράτους Εκτακτης Ανάγκης. Αυτά ωστόσο αφορούσαν την εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Το Κράτος Εκτακτης Ανάγκης σήμερα μετουσιώνεται σε Κράτος Ασφάλειας (της εξουσίας) και χαρακτηρίζεται από έναν διαφοροποιημένο κοινωνικό έλεγχο που έχει επίκεντρο την υλική και πολιτισμική αποδιάρθρωση της μεσαίας τάξης και του κράτους πρόνοιας, προς όφελος ενός στενού πυρήνα εξουσίας ο οποίος κερδίζει μέσα στην κρίση. Η επικράτηση ενός τέτοιου καθεστώτος θεμελιώνεται και στη ρευστότητα κανόνων και, κυρίως, στην αλληλεξάρτηση Κράτους Ασφάλειας και ΜΜΕ. Η μιντιακή παραγωγή απόψεων για το τι είναι κοινωνία και τάξη είναι το «αριστούργημα» του Κράτους Ασφάλειας: ήταν κυρίως δική τους επιτυχία η καλλιέργεια φόβου, η ανοχή σε πολιτικές μηδενικής ανοχής, η εγκληματοποίηση της φτώχειας, η καλλιέργεια μιας νοοτροπίας ποδοσφαίρου στις παραστάσεις για την πολιτική, ενώ επιτεινόταν η ποινική καταστολή, το σωφρονιστικό σύστημα μετατρεπόταν σε αποθήκη ανθρώπων και μέρος του πολιτικού συστήματος αλωνόταν από την παρανομία. Προϋπόθεση συγκάλυψης της τελευταίας ήταν και η «κατασκευή» αιτημάτων καταστολής των «άλλων». Το μακάβριο αποτέλεσμα ήταν ότι η καταστολή νομιμοποιήθηκε και από αυτούς που τώρα είναι θύματα της κατάρρευσης του Κράτους Δικαίου και ετοιμάζεται να στραφεί εναντίον τους, όπως πριν κατά των «άλλων».

Η υπέρβαση αυτής της κατάστασης είναι δυνατή πλέον μόνον μέσω της ευρείας πολιτικής αναγνώρισης του εγκληματικού χαρακτήρα που αποκτά η κατάρρευση του Κράτους Δικαίου και μέσω της ανάγκης σύγκλισης μεταξύ νόμου και πραγματικότητας: έτσι είναι δυνατόν να αποκαλυφθεί το εύρος της υπονόμευσης των θεσμών και να υποχρεωθεί το κράτος όχι μόνον να κατοχυρώνει τυπικά τα δικαιώματα, αλλά αυτό να έχει υλικό αντίκρισμα στη ζωή των ανθρώπων. Μια τέτοια τροπή είναι εφικτή μόνον εάν οι θεσμοί (πολιτικοί, ποινικοκατασταλτικοί, κοινωνικοί) λειτουργήσουν με άξονα την προστασία των υποτελών τάξεων, γιατί αυτές έχουν ανάγκη από προστασία (περιλαμβανομένης της μεσαίας τάξης). Και αυτό προϋποθέτει, εκτός των άλλων, μια νέα δημοκρατική τάξη εξουσίας που να μην παρατηρεί ως φιλέλλην και να σχολιάζει την κοινωνική καταστροφή. Διαφορετικά, η Ελλάδα θα είναι το πρώτο πεδίο εφαρμογής του Κράτους Ασφάλειας του 21ου αιώνα σε συνθήκες τυπικής δημοκρατίας.

………………………………………………………………………………………

* Αναπληρώτρια καθηγήτρια ΔΠΘ