Το χρέος δεν πληρώνεται πάντα…

Το χρέος δεν πληρώνεται πάντα…

Σίγουρα, αν ένας αγανακτισμένος Ιταλός δεν πέταγε αβγό στον ιταλό πρωθυπουργό Ματέο Ρέντζι την ώρα που έδινε συνέντευξη σε τρεις ανταποκριτές διεθνών μέσων ενημέρωσης το απόγευμα το προηγούμενου Σαββάτου στην Φεράρα, ελάχιστοι, εκτός Ιταλίας, θα μάθαιναν για τις εκδηλώσεις που πραγματοποιήθηκαν στην μικρή αυτή μεσαιωνική πόλη, βόρεια της Μπολόνιας. Κοινή θεματική των δεκάδων, αν όχι εκατοντάδων δραστηριοτήτων με τις οποίες πλημμύρισε η πόλη επί τρεις ημέρες, 3,4 και 5 Οκτωβρίου, ήταν η διεθνής κατάσταση. Πλήθος συζητήσεων που ξεκίναγαν από τις εξελίξεις στην Ευρώπη μέχρι την Σομαλία κι από το ζήτημα των μεταναστών μέχρι το δημόσιο χρέος συγκέντρωσαν το ενδιαφέρον εκατοντάδων επισκεπτών που επιλέγουν σταθερά την πατρίδα του σκηνοθέτη Μικελάντζελο Αντονιόνι κάθε χρόνο τέτοια εποχή για να απολαύσουν αυτό το σπάνιο στο είδος του «φεστιβάλ πληροφόρησης και ιδεών» επί της διεθνούς πολιτικής κατάστασης.

ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΣΤΗΝ ΦΕΡΑΡΑ: ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΒΑΤΙΚΙΩΤΗΣ*

Αρκετός χρόνος και χώρος αφιερώθηκε στο ζήτημα του δημόσιου χρέους. Ειδικότερα, στις συζητήσεις που γίνονται σχετικά με την ανάγκη δραστικής αναθεώρησης του σημερινού πλαισίου υπό το οποίο διεξάγονται οι αναδιαρθρώσεις δημόσιου χρέους. Ο όρος αναδιάρθρωση δημόσιου χρέους αφορά τις δύο βασικές μορφές με τις οποίες λύνεται μια κρίση χρέους: απομείωση του δανείου και αλλαγή των όρων πληρωμής (μείωση επιτοκίου ή επιμήκυνση λήξης). Στην διεθνή συζήτηση, η αναγκαιότητα αντικατάστασης του ισχύοντος καθεστώτος υπογραμμίζεται από τα πολύ πρόσφατα παθήματα δύο χωρών, της Ελλάδας και της Αργεντινής, που προς μεγάλη θλίψη των ελλήνων πολιτικών σχολιαστές και εμπειρογνώμονες τις τοποθετούν σταθερά δίπλα-δίπλα.

Η περίπτωση της Ελλάδας θεωρείται κορυφαία αποτυχία λόγω του τεράστιου κοινωνικού κόστους που συνόδευσε την αναδιάρθρωση ώστε ο τιμωρητικός του χαρακτήρας να αποτρέψει άλλες χώρες να ζητήσουν κούρεμα ομολόγων. Η αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους θεωρείται επίσης επικό φιάσκο λόγω του ότι συνέβη το αδύνατο, το δημόσιο χρέος αυξήθηκε μετά το κούρεμα, κι επίσης επειδή παρά τα υψηλά επίπεδα συμμετοχή, στο ύψος του 97%, οι κερδοσκόποι που δεν θέλησαν να υπαχθούν στην αναδιάρθρωση πληρώθηκαν στο ακέραιο αντλώντας 7,6 δισ. ευρώ από τον προϋπολογισμό. Η περιπέτεια της Αργεντινής προσφέρεται για συμπεράσματα επειδή παρότι θέλησε να πληρώσει τους ομολογιούχους της, δεν μπόρεσε λόγω του «βέτο» που άσκησαν τα «αρπακτικά κεφάλαια» με την βοήθεια της αμερικάνικης δικαιοσύνης.

Η συζήτηση για την αλλαγή των όρων αναδιάρθρωσης του δημόσιου χρέους πυροδοτήθηκε πρόσφατα από την πρόταση που κατέθεσε η Αργεντινή στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ και ψηφίστηκε με πλειοψηφία στις 9 Σεπτεμβρίου (εδώ η απόφαση) με την οποία προκρίνεται «ένα πολυμερές νομικό πλαίσιο για τις διαδικασίες αναδιάρθρωσης του δημόσιου χρέους με σκοπό, μεταξύ άλλων, να αυξηθεί η αποτελεσματικότητα, η σταθερότητα και η προβλεψιμότητα του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος και να επιτευχθεί βιώσιμη, περιεκτική και δίκαιη οικονομική μεγέθυνση και βιώσιμη ανάπτυξη, σε συμφωνία με τις εθνικές περιστάσεις και προτεραιότητες». Η Ελλάδα προφανώς δεν έχει τέτοιες …έγνοιες και γι’ αυτό προτίμησε να απέχει από την ψηφοφορία, βεβαιώνοντας ότι η κυβέρνηση Σαμαρά – Βενιζέλου έχει μετατραπεί σε άβουλο όργανο των πιστωτών όχι μόνο εντός, αλλά κι εκτός Ελλάδας… Πώς αλλιώς να ερμηνευτεί η απροθυμία της να ψηφίσει υπέρ μιας πρότασης που αναγνωρίζει τις εθνικές προτεραιότητες (παιδεία, υγεία, κ.λπ) κι η ευκολία με την οποία ακολουθεί άβουλα την Γερμανία, ακόμη κι όταν πληρώνει ακριβά τις αποφάσεις της Μέρκελ;

Νέο κύμα κρατικών χρεοκοπιών

Η ανησυχία γύρω από την αποτυχία του σημερινού συστήματος επιτείνεται επειδή υπάρχει πλήθος ενδείξεων ότι μπροστά μας είναι ένα νέο κύμα κρατικών χρεοκοπιών για δύο λόγους. Πρώτο, λόγω των αλυσιδωτών αντιδράσεων που προκαλεί η παρατεταμένη οικονομική στασιμότητα στην Δύση. Δεύτερο, λόγω της υιοθέτησης πιο επιθετικών τακτικών απέναντι σε χώρες ευάλωτες στον υπερδανεισμό. Πρωταγωνιστές σε αυτές τις επιθέσεις είναι «αρπακτικά κεφάλαια» που με αφορμή την Αργεντινή είδαν την τακτική του τζόγου να πετυχαίνει κι επίσης κυβερνήσεις ανεπτυγμένων κρατών που επιχειρούν να ξεπεράσουν την κρίση μέσω εξαγωγικών πιστώσεων, δανείων δηλαδή σε κράτη από την Γερμανία για να αγοράσουν γερμανικό πολεμικό εξοπλισμό, την Γαλλία για να κατασκευάσουν τεχνικά έργα οι γαλλικές εταιρείες, κοκ.

Αφετηριακό σημείο των περισσότερων προτάσεων που έχουν κατατεθεί είναι πως το σημερινό σύστημα αναδιάρθρωσης δημόσιων χρεών διέπεται από μια εξωφρενική σύγκρουση συμφέροντος. Δεν είναι δυνατό, με απλά λόγια, να αποφασίζει για την τύχη των δανείων ο πιστωτής. Είτε άμεσα ο ίδιος όπως συμβαίνει στις περισσότερες περιπτώσεις, είτε μέσω τρίτων, με την βοήθεια πχ οργανισμών όπως το ΔΝΤ, το Διεθνές Ινστιτούτο Χρηματοοικονομικής (IIF), κ.α. Το πρώτο ζητούμενο επομένως είναι να λαμβάνονται υπ’ όψη τα συμφέροντα της χώρας, έστω περισσότερο απ’ ό,τι συμβαίνει σήμερα που δεν λαμβάνονται καθόλου και μετατρέπεται σε παρίας.

Εδώ εντοπίζεται μια κραυγαλέα διαφορά με τον ιδιωτικό τομέα. Οι ραγδαίες αλλαγές που συντελούνται σε όλη την Ευρώπη στο πτωχευτικό δίκαιο των εταιρειών, υπό το βάρος της οικονομικής κρίσης, έχουν ως κοινό γνώρισμα να δίνεται μια δεύτερη ευκαιρία σε όσους επιχειρηματίες αποτυγχάνουν. Στα κράτη αντίθετα όχι μόνο δεύτερη ευκαιρία δεν δίνεται, αλλά ραγδαία υποβαθμίζονται και μετατρέπονται σε κράτη μειωμένης κυριαρχίας, όπως η Ελλάδα, και διαρκούς οικονομικής εξαθλίωσης, όπως σχεδόν όλες οι χώρες απ’ όπου έχει περάσει το ΔΝΤ. Η αντίθεση μεταξύ όσων ισχύουν στον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα είναι τόσο αβυσσαλέα, με γνώρισμα την χαρακτηριστική ευκολία των εταιρειών να χρεοκοπούν και την εξ ίσου χαρακτηριστική δυσκολία των κρατών να χρεοκοπούν, ώστε αριστεροί νομικοί έχουν φτάσει να ζητούν να ισχύσει για τα κράτη ό,τι ισχύει και για τις εταιρείες. Μπορεί αυτό το αίτημα να ακούγεται και να είναι υπερβολικό. Αντανακλά ωστόσο έναν εξαιρετικά άνισο συσχετισμό που έχει διαμορφωθεί προς όφελος των πιστωτών και σε βάρος των κυρίαρχων κρατών. Προφανώς, όσο αυξάνεται η εταιρική κυριαρχία τόσο τα μικρά και ανίσχυρα (αν και όχι μόνο) κράτη συνθλίβονται.

Διεθνές δικαστήριο

Οι προτάσεις που έχουν κατατεθεί κυρίως προτείνουν: Πρώτο, την δημιουργία ανεξάρτητων δικαστηρίων που θα επιλύουν τις διαφορές μεταξύ κρατών και πιστωτών και δεύτερο, να είναι με θεσμικό τρόπο υπεύθυνος ο δανειστής για το δάνειο που χορηγεί, έτσι ώστε να αποτρέπεται ο υπερδανεισμός κι η μετάθεση εν τέλει της ευθύνης στον οφειλέτη. Μεταξύ των αρχιτεκτόνων των συγκεκριμένων προτάσεων είναι ο μεξικάνος καθηγητής Όσκαρ Ουγκαρτέτσε, ο πολιτικός από τον Ισημερινό Αλμπέρτο Ακόστα και μεταξύ άλλων κι ο γερμανός καθηγητής Κρίστοφ Πάουλους που ανέπτυξε με λεπτομέρειες το σχέδιο του σε σχετικό πάνελ στη Φεράρα.

Πρόκειται για προτάσεις που διατυπώνονται σε επίσημα βήματα κι η Ελλάδα έχει συμφέρον να τις στηρίξει εν όψει των διεργασιών που συντελούνται, στο παρασκήνιο, για την αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους. Κι όταν λέμε η Ελλάδα δεν εννοούμε προφανώς την συγκυβέρνηση Σαμαρά – Βενιζέλου που έχει δώσει τα κλειδιά στην Τρόικα…

*[Επίκαιρα 9-15 Οκτωβρίου 2014]