Η σκληρή λιτότητα δεν ήταν μονόδρομος, το παράδειγμα της Ισλανδίας το αποδεικνύει

Η σκληρή λιτότητα δεν ήταν μονόδρομος, το παράδειγμα της Ισλανδίας το αποδεικνύει

Δύο εκθέσεις για τις συνέπειες της κρίσης που δόθηκαν στη δημοσιότητα με διαφορά τριών ημερών, με την πρώτη να αναφέρεται στην Ισλανδία και την δεύτερη στην Ελλάδα, δείχνουν ότι το τεράστιο κοινωνικό κόστος που καταβλήθηκε στη χώρα μας από το 2010 και μετά δεν ήταν μονόδρομος! Η διαχείριση της κρίσης στην Ελλάδα, με το κόστος της προσαρμογής να μετακυλίεται στους κοινωνικά αδύνατους συνειδητά και προσχεδιασμένα κι από τις τρεις κυβερνήσεις που πήραν την εξουσία από το 2010 και μετά, αποτελούσε μία από τις πολλές δυνατές πολιτικές επιλογές και προφανώς την …χειρότερη.

ΤΟΥ ΛΕΩΝΙΔΑ ΒΑΤΙΚΙΩΤΗ*

Στην Ισλανδία, αντίθετα, τα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα δεν δέχθηκαν το πλήγμα που υπέστησαν στην Ελλάδα! Το συμπέρασμα προκύπτει από την ανακοίνωση που εξέδωσε στις 15 Δεκεμβρίου το γραφείο του ύπατου αρμοστή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα των Ηνωμένων Εθνών, στην οποία περιλαμβάνεται μια πρώτη αποτίμηση της επίσκεψης στην νησιώτικη σκανδιναβική χώρα του ανεξάρτητου εμπειρογνώμονα του ΟΗΕ Χουάν Πάμπλο Μποχοσλάβσκι. (Εδώ η επίσημη ανακοίνωση) Η οριστική έκθεση θα υποβληθεί προς συζήτηση στην σύνοδο του Μαρτίου του Συμβουλίου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, που έχει την έδρα του στην Γενεύη.

«Κι άλλες χώρες που αντιμετωπίζουν ανάλογες καταστάσεις μπορούν να διδαχθούν από το δρόμο που επέλεξε η Ισλανδία για να ανταποκριθεί στην κρίση που περιλάμβανε την προστασία του πυρήνα του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας, προσπάθειες για να διασφαλιστεί η συμμετοχή των πολιτών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και για να εδραιωθεί η πολιτική, διοικητική και δικαστική λογοδοσία»,  αναφέρεται στην ανακοίνωση του εμπειρογνώμονα των Ηνωμένων Εθνών.

Αύξηση κοινωνικών δαπανών

Στη συνέχεια περιγράφονται τα όσα ακριβώς έγιναν στην Ισλανδία∙ κι είναι όλα αυτά  που κάνουν την διαφορά με την Ελλάδα κι όλες τις άλλες χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας όπου τα κοινωνικά και πολιτικά δικαιώματα συνεθλίβησαν από την μπότα της Τρόικας και τους ασφυκτικούς περιορισμούς που θέτει το ευρωπαϊκό κοινό νόμισμα: «Το χρέος πολλών τοπικών επιχειρήσεων διαγράφηκε σε μεγάλο βαθμό για να εξασφαλιστεί ότι οι οικονομικά βιώσιμες επιχειρήσεις θα επιβιώσουν και η απασχόληση θα διαφυλαχθεί. Η υποτίμηση της Ισλανδικής κορώνας βοήθησε την ζήτηση που υποκινείται από τις εξαγωγές κι ειδικότερα την αλιεία, ενώ συνέβαλε στην άνθηση του τουρισμού». Έκπληξη προκαλεί και η πρόοδος που σημειώθηκε στην κοινωνική πολιτική της Ισλανδίας, μεσούσης μάλιστα της κρίσης! «Η κυβέρνηση πρέπει να επαινεθεί για την διαφύλαξη των βασικών κοινωνικών δαπανών από περικοπές. Ενώ τα δημόσια έσοδα έπεσαν σημαντικά ως συνέπεια της οικονομικής κρίσης, το κράτος έλαβε μια στρατηγική απόφαση να διατηρήσει το ποσοστό του προϋπολογισμού που αφιερώνεται στην υγεία και την εκπαίδευση, αυξάνοντας ταυτόχρονα τις δαπάνες της κοινωνικής προστασίας από περίπου 8,5% το 2008 σε πάνω από 10,5% (μεταξύ 2009-2012)».

Το παράδειγμα της Ισλανδίας εξαίρεται από τον εμπειρογνώμονα του ΟΗΕ και σε ότι αφορά στην φορολογική πολιτική. «Η επανεισαγωγή ενός προοδευτικού φορολογικού συστήματος συνεισέφερε σημαντικά ώστε να διασφαλιστεί πως οι πιο ευάλωτοι θα διαφυλαχθούν περισσότερο από τις συνέπειες της κρίσης. Επιπλέον, εισήχθη προσωρινός φόρος στον πλούτο για να δημιουργηθούν έσοδα. Καθώς το διαθέσιμο εισόδημα έπεσε σε όλη την κοινωνία, το φτωχότερο 20% στην Ισλανδία έχασε μεταξύ 2008 και 2010 γύρω στο 9% του διαθέσιμου εισοδήματός του, ενώ το 10% των πλουσιότερων νοικοκυριών που είχε συγκεντρώσει περιουσία τα χρόνια της οικονομικής φούσκας απώλεσε το 38% του εισοδήματός του. Αυτές οι πολιτικές επίσης βοήθησαν τη σταθεροποίηση της εσωτερικής ζήτησης, καθώς οι πολίτες με χαμηλότερα εισοδήματα δαπανούσαν ένα σημαντικά υψηλότερο ποσοστό των κεφαλαίων τους σε αγαθά και υπηρεσίες».

Παράδειγμα προς μίμηση αποτελεί η Ισλανδία και σε ό,τι αφορά την απασχόληση, σύμφωνα με τον απεσταλμένο του ΟΗΕ που έμεινε μια εβδομάδα στην Ισλανδία και συνομίλησε όχι μόνο με κυβερνητικούς αξιωματούχους, αλλά επίσης με αντιπροσώπους κοινωνικών οργανώσεων, ενώ επισκέφθηκε και γειτονιές όπου ήρθε σε επαφή με καθημερινούς ανθρώπους. «Καθώς η ανεργία κορυφώθηκε στο 10% μεταξύ 2009 και 2010, ποτέ δεν έφτασε τα πρωτοφανή επίπεδα άλλων ευρωπαϊκών χωρών που είναι παγιδευμένες στην κρίση χρέους. Ενεργητικά προγράμματα στην αγορά εργασίας, ανοιχτή δευτεροβάθμια εκπαίδευση και πανεπιστήμια επέτρεψαν σε ένα πολύ μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού να βρίσκεται είτε στη δουλειά ή στην εκπαίδευση… Η κυβέρνηση, αντί να μειώσει την χρονική διάρκεια των επιδομάτων ανεργίας, προσωρινά την αύξησε σε μέγιστη διάρκεια τεσσάρων χρόνων».

Εμβάθυνση της δημοκρατίας

Τέλος αξίζει να μεταφερθούν οι δημόσιοι έπαινοι προς το Ρέικιαβικ για την εμβάθυνση της δημοκρατίας, που επιτεύχθηκε αυτά τα χρόνια: «Την επομένη της τραπεζικής κατάρρευσης οι ισλανδοί πολίτες βγήκαν στους δρόμους διαμαρτυρόμενοι μπροστά από τη Βουλή. Δεν έγινα δέκτης αναφορών για υπερβολική χρήση δύναμης από αξιωματικούς της αστυνομίας…  Για πρώτη φορά στην ισλανδική ιστορία διεξήχθησαν δημοψηφίσματα».

Τα συμπεράσματα για την Ελλάδα της Διεθνούς Ομοσπονδίας για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (FIDH), που δόθηκαν στη δημοσιότητα την Πέμπτη 18 Δεκεμβρίου με συνέντευξη Τύπου στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων (εδώ η έκθεση), κινούνται στην εντελώς, μα εντελώς αντίθετη κατεύθυνση, σε σχέση με τα συμπεράσματα από την Ισλανδία. Το μαρτυρά ο ίδιος ο τίτλος της έκθεσης: «Υποβαθμίζοντας τα δικαιώματα: το κόστος της λιτότητας στην Ελλάδα», με κάθε παράγραφο από τις 80 σελίδες της να αποτελεί ράπισμα για τις κυβερνήσεις που διαχειρίστηκαν την κρίση και διεθνή διασυρμό της χώρας μας! Σταχυολογούμε μόνο και μόνο για να γίνει εμφανής η αντίθεση: «Οι εκπρόσωποι της αποστολής με έκπληξη διαπίστωσαν ότι οι προσπάθειες των αρχών επικεντρώθηκαν σχεδόν αποκλειστικά στους οικονομικούς και δημοσιονομικούς στόχους, παραβλέποντας τις κοινωνικές επιπτώσεις των παρεμβάσεων αυτών καθώς και τις επιπτώσεις στα ανθρώπινα δικαιώματα. Κατά τη διάρκεια πολυάριθμων συζητήσεων με εκπροσώπους των ελληνικών αρχών, η απασχόληση δεν τέθηκε ούτε μία φορά ως πρωταρχικός στόχος των πολιτικών που υιοθετήθηκαν για την αντιμετώπιση της κρίσης» αναφέρεται χαρακτηριστικά. Σε άλλο σημείο αποδοκιμάζεται ο μόνιμος χαρακτήρας των μέτρων που εφαρμόστηκαν με αφορμή την κρίση «στον βαθμό που προοιωνίζονται μια νέα “ομαλότητα” στην οποία πράγματα που θεωρούνταν αδιανόητα μόνο λίγα χρόνια πριν, γίνονται τώρα αποδεκτά με προθυμία». Οι συντάκτες της έκθεσης, που συνάντησαν την αδιαφορία της κυβέρνησης, με έναν μόνο υπουργό να δέχεται να συναντηθεί μαζί τους, αμφισβητούν ακόμη και την αποτελεσματικότητα των πολιτικών λιτότητας: «Δεν αποτελούν ούτε την μοναδική εφικτή απάντηση στην κρίση, αλλά ούτε την πιο αποτελεσματική. Μια τέτοια προσέγγιση δημιουργεί τον κίνδυνο εμβάθυνσης της κρίσης» επισημαίνουν. Άποψη που δικαιώθηκε από την χρονική διάρκεια – ρεκόρ της ελληνικής κρίσης…

Θα μπορούσε να ειπωθεί, ως αντεπιχείρημα, ότι ο διαφορετικός χαρακτήρας της κρίσης επέτρεψε να εκδηλωθούν διαφορετικοί τρόποι αντιμετώπισης της. Η κρίση της Ελλάδας, πράγματι, διέφερε από την κρίση της Ισλανδίας, όπως κάθε κρίση χρέους έχει διαφορετικά γνωρίσματα. Η βασικότερη διαφορά ωστόσο απορρέει από την πληρωμή ή όχι του χρέους. Αυτή η διαφορά μεταξύ Ισλανδίας και Ελλάδας είναι που καθόρισε και την διαφορετική διαχείριση. Αν οι Ισλανδοί είχαν δεχτεί να πληρώσουν το χρέος που δημιούργησε η αχαλίνωτη κερδοσκοπία των προηγούμενων χρόνων τότε προφανώς δεν θα υπήρχε, για παράδειγμα, καμία δυνατότητα αύξησης της διάρκειας των επιδομάτων ανεργίας. Δημιουργήθηκε αυτή η δυνατότητα επειδή πήραν την γενναία απόφαση, αψηφώντας την κινδυνολογία, να προβούν σε παύση πληρωμών. Η Ελλάδα αντίθετα, όπως επίσης η Ιρλανδία, η Κύπρος, η Πορτογαλία κι άλλες χώρες εφάρμοσαν τις ίδιες πολιτικές κοινωνικής γενοκτονίας, αντίθετα με την Ισλανδία, από τη στιγμή που δέχτηκαν τους όρους των πιστωτών… Αυτή και μόνο είναι η ουσιώδης διαφορά!

*(Επίκαιρα, 23-30/12/2014)