Τι σημαίνει η τουρκική επέμβαση στη Συρία

του Julien Barnes-Dacey

[Πηγή: Capital.gr, 29/08/2016]

Η τουρκική στρατιωτική παρέμβαση στη Βόρεια Συρία, βοηθώντας τους αντάρτες να καταλάβουν την πόλη Jarablus από την ISIS, αντιπροσωπεύει την πιο τολμηρή κίνηση της Άγκυρας στην μακροχρόνια σύγκρουση στην Συρία. Είναι σαφές ωστόσο ότι οι κουρδικές φιλοδοξίες θα συναντήσουν τώρα εμπόδια καθώς διάφοροι παράγοντες προσπαθούν να τις ανταλλάξουν με την στήριξη της Τουρκίας.

Η επίσημη αιτιολογία για το ότι οι τουρκικές δυνάμεις πέρασαν τα σύνορα, είναι η απειλή που συνιστά για την Τουρκία η ISIS. Αλλά η ISIS επιχειρεί στη νότια πλευρά της Τουρκίας και διεξάγει ακόμη και τρομοκρατικές επιθέσεις στην Τουρκία, για χρόνια. Στην πραγματικότητα, η κύρια αιτία είναι πιθανό να ήταν η ανάγκη να αποφευχθεί η προς τα δυτικά επέλαση των Κούρδων της Συρίας, που θέλουν να εδραιώσουν τον έλεγχό τους στα βόρεια σύνορα της Συρίας με την Τουρκία.
Η Άγκυρα εδώ και καιρό έχει εκφράσει την αντίθεσή της σε αυτή την προσπάθεια και συχνά έχει απειλήσει με αντίποινα (χωρίς να διευκρινίζει) τους Κούρδους εάν μετακινηθούν δυτικά του ποταμού Ευφράτη. Το ίδιο το όνομα της επιχείρησης, Ασπίδα του Ευφράτη, υπογραμμίζει ότι αυτή είναι η κύρια πρόθεση της Άγκυρας.

Πράγματι, η παρέμβαση σηματοδοτεί μια απρόσμενη σύγκλιση μεγάλου αριθμού παραγόντων που έχουν βρει κοινή αιτία για να κινηθούν εναντίον των Κούρδων. Οι κουρδικές δυνάμεις ήταν κάποτε χρήσιμοι εταίροι για πολλούς παράγοντες στον συριακό πόλεμο, αλλά τώρα ίσως να στερεύουν από τύχη.

Η αμερικανική κυβέρνηση, η οποία έχει στηριχθεί στις κυριαρχούμενες από τους Κούρδους Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF) ως τις βασικές επίγειες δυνάμεις της στη Συρία κατά της ISIS, απάντησαν στην τουρκική επέμβαση επιβάλλοντας νέους περιορισμούς στους Κούρδους. Συγκεκριμένα, απείλησαν να δοθεί τέλος στην στρατιωτική στήριξη εάν οι Κούρδοι δεν συμμορφωθούν με τις τουρκικές ανησυχίες. Εν μέρει αυτό αντανακλά την αμερικανική αναγνώριση ότι οι κουρδικές δυνάμεις μπορούν να προχωρήσουν μόνο ως εδώ στην κατάληψη αραβικών (στην πλειονότητά τους) εδαφών από την ISIS. Οι ΗΠΑ γνωρίζουν ότι χρειάζονται τις αραβικές σουνιτικές δυνάμεις -πολλές εκ των οποίων υποστηρίζονται από την Τουρκία- να αναλάβουν την μάχη στην καρδιά της ISIS στη Συρία.

Αλλά η μετατόπιση της αμερικανικής στάσης μπορεί επίσης να υποδηλώνει μια βαθύτερη ανησυχία. Οι διπλωματικοί ελιγμοί μετά από την πρόσφατη απόπειρα πραξικοπήματος στην Τουρκία, υποδηλώνουν ότι η Άγκυρα ίσως εξετάζει μια στρατηγική επανευθυγράμμιση. Κρίνοντας από τα τελευταία δημοσιεύματα στις φιλοκυβερνητικές τουρκικές εφημερίδες, η τουρκική κυβέρνηση τώρα φαίνεται να πιστεύει ότι οι ΗΠΑ προσπαθούν να την ανατρέψουν ή ακόμη και να καταστρέψουν την Τουρκία, τόσο μέσω στήριξης στους Gulen-ιστές όσο και μέσο της στήριξης για τους Κούρδους στη Συρία και στο Ιράκ. Αυτό μπορεί να αυξάνει την αίσθηση στην Ουάσιγκτον ότι τώρα δεν είναι η ώρα να αποξενώσει τον σύμμαχό της στο ΝΑΤΟ, που είναι τελικά πολύ πιο σημαντικός εταίρος από τους ΚΟύρδους.

Τις τελευταίες εβδομάδες, η Άγκυρα έχει εμπλακεί σε έναν έντονο γύρο υψηλής διπλωματίας με την Ρωσία, και το Ιράν και η Συρία είναι υψηλά στην ατζέντα. Αν και επισήμως δεν συμβιβάζεται στο ότι ο Assad πρέπει να φύγει, η Τουρκία έχει μετατοπιστεί προς την ιδέα ότι ο Assad δεν θα είναι μέρος της Συρίας στο "μακροπρόθεσμο” μέλλον. Αυτό αντιπροσωπεύει μια λεπτή αλλά σημαντική αντίθεση με την προηγούμενη, πιο αποφασιστική γραμμή, ότι πρέπει να φύγει στο τέλος μιας βραχυπρόθεσμης μελλοντικής μετάβασης.

Ο Assad και οι υποστηρικτές του έχουν κρατηθεί από αυτή την υπό εξέλιξη, αν και ακόμη ατελής, τουρκική θέση. Για χρόνια το καθεστώς του Assad είχε μία σιωπηρή συμφωνία μη επίθεσης με τους Κούρδους. Αλλά οι δυνάμεις της συριακής κυβέρνησης πρόσφατα άνοιξαν ενα νέο μέτωπο εναντίον τους, ξεκινώντας αεροπορικές επιδρομές στην υπό κρατικό έλεγχο πόλη Hassakeh. Η επίθεση είχε σίγουρα στόχο να στείλει μήνυμα στην Άγκυρα ότι η Δαμασκός θα μπορούσε να αποτελέσει έναν αποτελεσματικό εταίρο στο να συγκρατήσει την κουρδική πρόκληση -ίσως πιο αποτελεσματικά από ό,τι οι ΗΠΑ.

Στο μεταξύ, οι συνομιλίες μεταξύ της Τουρκίας και των βασικών υποστηρικτών του Assad, κατέληξαν σε μια ανανεωμένη κοινή δέσμευση για την εθνική ενότητα της Συρίας. Και παρά την αναπόφευκτη καταδίκη από την Δαμασκό της παράβασης της συριακής κυριαρχίας, οι αντιδράσεις της Ρωσίας και του Ιράν στην τουρκική εισβολή, ήταν απροσδόκητα σιωπηρές. Η Τεχεράνη, η οποία αντιμετωπίζει την δική της εσωτερική κουρδική πρόκληση, δεν είπε απολύτως τίποτα. Επιπλέον, είναι πιθανό να έχει υπάρξει ένας ελάχιστος συντονισμός μεταξύ της Άγκυρας και της Μόσχας, δεδομένης της ρωσικής στρατιωτικής παρουσίας στη Συρία και της έγνοιας της Τουρκίας να διασφαλίσει ότι δεν προκάλεσε ένα περιστατικό παρόμοιο με εκείνο που κατέληξε στην κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους πριν από ένα χρόνο. Αυτή η αιφνίδια σύγκρουση διατάραξε τις ρωσό-τουρκικές σχέσεις, οι οποίες μόλις προσφάτως έχουν ανακάμψει.

Πού πάει η Τουρκία από εδώ;

Ακόμη κι αν ο ανταγωνισμός για την τουρκική στήριξη έχει σφυρηλατήσει μια σπάνια ενότητα γύρω από το κουρδικό ζήτημα, παραμένει αβέβαιο πόσο αυτό θα επηρεάσει τον ευρύτερο πόλεμο. Όπως συμβαίνει τόσο συχνά στην συριακή κρίση, ένα φαινομενικά αποφασιστικό βήμα, κρύβει ένα πλήθος διχασμών και πολύπλοκων καταστάσεων.

Η τουρκική επανατοποθέτηση πρέπει να τεθεί στο πλαίσιο της συνεχιζόμενης ένοπλης στήριξης της Άγκυρας για τους Σύριους αντάρτες στο Χαλέπι, καθώς αντιμετωπίζουν τις δυνάμεις του καθεστώτος που έχουν τη στήριξη του Ιράν και της Ρωσίας. Αν και φαίνεται να υπάρχει κάποια ευθυγράμμιση στο κουρδικό ζήτημα -το οποίο ο Assad και οι υποστηρικτές του ελπίζουν ότι τελικά θα σύρει την Τουρκία σε μια νέα θέση για τον εμφύλιο πόλεμο ευρύτερα- η μάχη στο Χαλέπι γίνεται όλο και πιο έντονη. Οι Σύριοι αντάρτες είναι πιθανό να δουν την τουρκική εισβολή ως ένα γεγονός που είναι game changer προς όφελός τους και να πιέσουν ακόμη περισσότερο εναντίον των δυνάμεων του καθεστώτος.

Ένα βασικό ερώτημα είναι εάν η Άγκυρα βλέπει την στήριξή της για τις ομάδες των ανταρτών ως μέρος μιας ευρύτερης διαπραγματευτικής τακτικής με στόχο την ενίσχυση της θέσης της για μια ειλικρινή διαπραγμάτευση με τους υποστηρικτές του Assad. Ή στην πραγματικότητα η Άγκυρα προσπαθεί να αποσπάσει την προσοχή των υποστηρικτών του Assad με μια υπόνοια μιας νέας θέσης για την διασφάλιση των κουρδικών της συμφερόντων ενώ τελικά παραμένει προσηλωμένη σε μια πιο άμεση αλλαγή καθεστώτος στην Συρία; Στο τέλος, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι οι διαφορετικοί παράγοντες μπορούν να παραμείνουν ταυτόχρονα ευθυγραμμισμένοι με το κουρδικό ερώτημα, διατηρώντας παράλληλα μια βίαιη μάχη αλλού. Κάτι θα πρέπει να προκύψει.

Πολλά ασφαλώς, θα εξαρτηθούν από το πώς ακριβώς θα εξελιχθεί η επέμβαση της Τουρκίας. Πιο έντονα, μένει να δούμε εάν η Τουρκία θα συρθεί σε μια βαθύτερη σύγκρουση με τους Κούρδους στην Συρία. Ενώ οι ΗΠΑ ιδιαίτερα προσπαθούν να μεσολαβήσουν μεταξύ των δύο συμμάχων τους για να διατηρήσουν μια κοινή εστίαση στην μάχη κατά του ISIS, είναι δύσκολο να δούμε πώς αυτό δεν θα γίνει χαοτικό. Για τους Κούρδους, όλη η σύγκρουση αφορά το πώς να εγκαταστήσουν μια κρατική υπόσταση εντός της Συρίας. Για την Τουρκία, αφορά το πώς θα αποτρέψει μια τέτοια έκβαση.

Αυτό εγείρει σοβαρά ερωτήματα για το ποια είδους παρουσία σκοπεύει να αφήσει η Τουρκία στην Συρία. Πραγματικά, μπορεί τώρα να δεσμεύεται σε μια πιο δαπανηρή διαδικασία από ο,τι αρχικά πίστευε. Υπήρχαν σοβαροί λόγοι για την χρόνια επιμονή της Άγκυρας ότι οποιαδήποτε παρέμβαση στην Συρία, θα μπορούσε να είναι διαχειρίσιμη μόνο σε διεθνές επίπεδο. Αλλά η Τουρκία βρίσκεται τώρα μόνη της στην Συρία, με μια μικρή μόνο στήριξη από τις ΗΠΑ, αντιμετωπίζοντας σοβαρά ερωτήματα σχετικά με την φύση της στρατηγικής εξόδου της.

Τα τελευταία χρόνια έχουν επανειλημμένως αναδείξει την ανικανότητα των ανταρτών να κρατήσουν τα εδάφη που κατακτούν, με την ανακατάληψη από την ISIS της Al-Ral τον Απρίλιο μετά από την κατάληψη της πόλης από τους αντάρτες, υποστηριζόμενους από την Τουρκία, ένα παράδειγμα. Η Τουρκία μπορεί κάλλιστα να χρειαστεί να παραμείνει και να κλιμακώσει την παρουσία της για κάποιο καιρό εάν θέλει να παραμείνουν τα συμφέροντά της. Στο τέλος, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, αυτό θα μπορούσε να είναι ο καθοριστικός παράγοντας που θα διαμορφώσει την τοποθέτηση της Τουρκίας στον εμφύλιο πόλεμο ευρύτερα.

Αλλά για την ώρα, μόνο ένα πράγμα είναι βέβαιο. Ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία μόλις έγινε πιο περίπλοκος.

[Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: http://www.ecfr.eu/article/commentary_turkey_joins_the_fray_what_the_turkish_invasion_means_7103]