Κλιμακώνονται οι εντάσεις μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας

Του Κώστα Ράπτη

[Πηγή: Capital.gr, 07/10/2016]

Τι είναι ένας Ψυχρός Πόλεμος, αν όχι η διαρκής απειλή της μετατροπής του σε θερμό; Οι πρωτοφανείς εντάσεις που αναπτύσσονται μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας μετά το τέλος της κατάπαυσης του πυρός στη Συρία, το αποδεικνύουν αυτό χαρακτηριστικά – όπως και την πλανητική εμβέλεια των όσων διακυβεύονται στην ανατολική άκρη της Μεσογείου.

Την κατάσταση καθιστά ιδιαιτέρως επικίνδυνη η αντιφατικότητα της αμερικανικής στρατηγικής, η οποία κλιμακώνει τη στιγμή αυτή μια σύγκρουση, που όμως δεν μπορεί και να τη διαχειριστεί μέχρι τέλους.

Η ρωσική πλευρά έχει απευθύνει οιονεί τελεσίγραφο – και μάλιστα διπλό. Από τη μια ο εκπρόσωπος του ρωσικού Γενικού Επιτελείου Igor Konashenkov προειδοποίησε "τους θερμοκέφαλους”, όπως είπε, ότι μετά την αμερικανική επιδρομή εναντίον συριακών κυβερνητικών δυνάμεων στην Deir Ezzor στις 17 Σεπτεμβρίου (από την οποία και κατέρρευσε η κατάπαυση του πυρός), έχουν ληφθεί όλα τα απαραίτητα μέτρα για να μην επαναληφθούν αντίστοιχα "λάθη” - εννοώντας την ανάπτυξη στη Συρία εξελιγμένων αντιαεροπορικών συστοιχιών S-300VM "Antey-2500″ που συμπληρώνουν τις ήδη εγκατεστημένα συστήματα S400.

Συμπλήρωσε μάλιστα, ότι κάθε αεροπορικό ή πυραυλικό πλήγμα σε περιοχή ελεγχόμενη από την συριακή κυβέρνηση θέτει σε κίνδυνο τη ζωή Ρώσων στρατιωτικών, εφόσον αυτοί είναι διεσπαρμένοι στις περισσότερες επαρχίες, και άρα θα απαντηθεί.

Με άλλα λόγια, ενδεχόμενη κήρυξη από την αμερικάνική πλευρά "ζώνης απαγόρευσης πτήσεων” είτε στο Χαλέπι είτε σε άλλες περιοχές της Συρίας θα σημάνει επιλογή σύγκρουσης με τη Ρωσία.

Η δεύτερη ρωσική προειδοποίηση αφορά συνολικά τις σχέσεις με τις ΗΠΑ. Το νομοσχέδιο που πρότεινε ο Vladimir Putin και ενέκρινε η Δούμα για την αναστολή υλοποίησης της ρωσοαμερικανικής συμφωνίας καταστροφής των εκατέρωθεν αποθεμάτων πλουτωνίου (PMDA), προβλέπει ότι η συνεργασία των δύο πλευρών μπορεί να επαναληφθεί μόνο με άρση όλων των κυρώσεων κατά της Ρωσίας και αποζημίωση της ρωσικής πλευράς για τις ζημίες που υπέστη, εγκατάλειψη της εχθρικής πολιτικής που συνιστούν οι αμερικανικοί νόμοι Magnitsky Act του 2012 και Ukraine Freedom Support Act του 2014, καθώς και μείωση στα αρχικά επίπεδα των αμερικανικών στρατευμάτων και του οπλισμού στις χώρες που εισήλθαν στο ΝΑΤΟ μετά το 2000.

Δεν πρόκειται καν για μία πρόταση "επανεκκίνησης”, απευθυνόμενη προς τον επόμενο ένοικο του Λευκού Οίκου, αλλά για ένα μήνυμα ότι η Μόσχα δεν ενδιαφέρεται πλέον ούτε για "επιλεκτική συνεργασία” με τη Ουάσιγκτον.

Παράλληλα, στην ίδια τη Ρωσία πραγματοποιήθηκε τριήμερη άσκηση ετοιμότητας των υπηρεσιών πολιτικής προστασίας με τη συμμετοχή 200.000 υπαλλήλων και τη συνεργασία 40 εκατομμυρίων πολιτών – βάσει σεναρίου που παραπέμπει σε πυρηνική ή χημική ή βιολογική επίθεση, προφανώς από τη Δύση. Η ρωσική ηγεσία έχει κάθε συμφέρον να περάσει προς το εσωτερικό και το εξωτερικό το μήνυμα ότι οι καιροί ευνοούν ακραία ενδεχόμενα...

Αλλά και από αμερικανικής πλευράς μοιάζει να "λύνονται οι γλώσσες”. Στις 28 Σεπτεμβρίου, λίγο πριν το τέλος της κατάπαυσης του πυρός, ο εκπρόσωπος του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών John Kirby απηύθυνε σχεδόν ευθεία προειδοποίηση στη Ρωσία: σε ερώτηση δημοσιογράφου για το ποιες θα είναι οι συνέπειες της κατάρρευσης της εκεχειρίας, απάντησε "θα συνεχιστεί ο εμφύλιος πόλεμος [...], εξτρεμιστικές ομάδες θα εκμεταλλευτούν τα κενά που υπάρχουν στη Συρία για να επεκτείνουν τις επιχειρήσεις τους, που αναμφίβολα θα περιλαμβάνουν επιθέσεις ενάντια σε ρωσικά συμφέροντα, ίσως ακόμη και ρωσικές πόλεις και η Ρωσία θα συνεχίσει να δέχεται στρατιώτες μέσα σε σάκους πτωμάτων και θα συνεχίσει να χάνει πόρους και, ίσως, περισσότερα αεροσκάφη”.

Η επαλήθευσή του ξεκίνησε κάπως νωρίς. Στις 4 Οκτωβρίου η πρεσβεία της Ρωσίας στη Δαμασκό δέχτηκε βλήματα που προέρχονταν από συνοικία ελεγχόμενη από την Jabhat al-Nusra (συριακή θυγατρική της Αλ Κάιντα που εδώ και λίγο καιρό επέλεξε να ονομάζεται Jabhat Fateh al-Sham).

Η ρωσική πλευρά δείχνει να μην επιθυμεί σε αυτή τη φάση να φανεί διπλωματική στις διατυπώσεις που διαλέγει όταν αναφέρεται στην αμερικανική πλευρά. Ο Ρώσος αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Sergey Ryabkov κατηγόρησε τις ΗΠΑ ότι ουσιαστικά επικαλούνται την τρομοκρατία ως όπλο ενάντια στη Ρωσία. Η εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών Maria Zakharova κατηγόρησε ευθέως τις ΗΠΑ ότι ευθύνονται για την κατάρρευση των ειρηνευτικών συνομιλιών. Εξήγησε δε ότι το πρόβλημα συνίσταται στο ότι οι ΗΠΑ δεν μπόρεσαν να επιτύχουν τον διαχωρισμό ανάμεσα στην Jabhat al-Nusra και τη μετριοπαθή αντιπολίτευση.

Επιπλέον, η Zakharova αναρωτήθηκε εάν έχει νόημα να μιλάμε για "μετριοπαθή αντιπολίτευση” στο βαθμό που αυτή συμπολεμά με την Jabhat al-Nusra και χρησιμοποιεί τις ίδιες μεθόδους και τον ίδιο οπλισμό. Νωρίτερα, άλλωστε σχολιάζοντας τις δηλώσεις Kirby είχε αναρωτηθεί εάν "αυτές τις τρομοκρατικές ενέργειες θα τις κάνουν οι μετριοπαθείς; Αυτοί ακριβώς που η Ουάσιγκτον δεν έχει μπορέσει να διαχωρίσει από την Jabhat Al-Nusra εδώ και έξι μήνες;”.

Όμως, οι αιτιάσεις της Zakharova υπήρξαν ευρύτερες. Ευθέως υποστήριξε ότι στις ΗΠΑ "διαφορετικές οργανώσεις, διαφορετικές δομές στην Ουάσιγκτον υιοθετούν διαφορετικές θέσεις πάνω στο τι συμβαίνει στη Συρία”, υπαινισσόμενη τη συζητημένη από καιρό διάσταση απόψεων ανάμεσα στον Λευκό Οίκο που επιθυμεί κάποιου είδους ειρήνευση και άλλα τμήματα του διπλωματικού και του στρατιωτικού κατεστημένου. Δεν παρέλειψε μάλιστα να αναφερθεί και στον τρόπο που οι αμερικανικές εκλογές επηρεάζουν την αμερικανική εξωτερική πολιτική, υπαινισσόμενη τόσο την εμφανώς περισσότερο φιλοπόλεμη στάση της Clinton. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι στην τηλεοπτική αναμέτρηση μεταξύ των υποψηφίων αντιπροέδρων υπήρξε και ένα ορισμένος συναγωνισμός επιθετικών διατυπώσεων απέναντι στη Ρωσία.

Ο εκπρόσωπος του State Department, Mark Toner δήλωσε ότι οι ΗΠΑ εξετάζουν μονομερείς αλλά και πολυμερείς ενέργειες για να παρέμβουν στη συριακή κρίση. Ωστόσο, δεν είναι τόσο εύκολα τα πράγματα και για την αμερικανική πλευρά. Παρά τη διαμόρφωση κατάλληλου κλίματος για την επιβολή ζώνης απαγόρευσης πτήσεων, κατά τον τρόπο που θυμίζει το προηγούμενο του Ιράκ ή της Λιβύης, το ενδεχόμενο άμεσης αντιπαράθεσης αμερικανικών και ρωσικών δυνάμεων, έστω και εκ παραδρομής, ενέχει μεγάλους κινδύνους.

Για τη Ουάσιγκτον υπάρχει επίσης η επιλογή της στρατιωτικής ενίσχυσης των δυνάμεων της αντιπολίτευσης με επιπλέον εξοπλισμό και με βοηθητικές αεροπορικές επιθέσεις - όμως δεν είναι δεδομένο ότι κάτι τέτοιο θα οδηγήσει τους Ρώσους σε υποχώρηση ή θα τροποποιήσει σημαντικά τα συσχετισμό στο Χαλέπι. Το ίδιο ισχύει και για σχέδια να χτυπηθεί κάποια συριακή βάση, πιθανώς αυτή στο Deir ez-Zor. Σημειώνεται ότι το ενδεχόμενο να παραδοθούν πύραυλοι εδάφους αέρος έχει αποκλειστεί εξαιτίας του φόβου να καταλήξει στα χέρια του Ισλαμικού Κράτους.

Η αποστολή, πάλι, περισσότερων Αμερικανών στρατιωτικών ως εκπαιδευτών Σύρων και Κούρδων ανταρτών, πρακτική που ούτως ή άλλως δοκιμάζεται, δεν είναι βέβαιο ότι θα φέρει μεγάλες ανατροπές. Από την άλλη, η αποστολή περισσότερων ναυτικών και αεροπορικών δυνάμεων στην ανατολική Μεσόγειο μπορεί να έχει συμβολικό φορτίο, αλλά αποκτά επιχειρησιακό νόημα μόνο σε περίπτωση κήρυξης ζώνης απαγόρευσης πτήσεων.

Στην πραγματικότητα, οι αντιδιαμετρικές κατευθύνσεις όσων εμπλέκονται στη συριακή σύγκρουση εγγυάται την παράτασή της. Η διαπίστωση ότι δεν μπορεί εύκολα να ανατραπεί το καθεστώς Assad δεν σημαίνει ότι και αυτό μπορεί εύκολα να επικρατήσει. Ακόμη και εάν καταφέρει να ελέγξει όλο το Χαλέπι, το οποίο οπωσδήποτε θα είναι καταλυτικό γεγονός, θα συνεχίσει να αντιμετωπίζει εκτεταμένη αντάρτικη δράση από ένα μεγάλο φάσμα δυνάμεων. Επιπλέον, ακόμη και εάν ΗΠΑ και Ρωσία οδηγηθούν σε μια συμφωνία που θα περιλαμβάνει και πολιτική μετάβαση με συμπεφωνημένη έξοδο Assad, το Ιράν θα αντιστεκόταν, θεωρώντας ότι οποιαδήποτε αλλαγή καθεστώτος στη Συρία θα το φέρει συνολικά σε δυσμενέστερη θέση. Η Σαουδική Αραβία, που έχει αποτελέσει βασικό χρηματοδότη αντικυβερνητικών τζιχαντιστικών δυνάμεων στη Συρία δεν είναι δεδομένο ότι θα υπαναχωρήσει από το στρατηγικό στόχο της για ηγεμονία επί του σουνιτικού Ισλάμ στην ευρύτερη περιοχή. Η Τουρκία προσπαθεί να διαμορφώσει ασφαλή ζώνη και ταυτόχρονα να αποφύγει οτιδήποτε θα ενίσχυε τη θέση των Κούρδων που προς το παρόν εξακολουθούν να εντάσσονται στους αμερικανικούς σχεδιασμούς. Το Ισραήλ, τέλος, διακατέχεται από τη λογική ότι η ασφάλειά του ενισχύεται από συγκρούσεις, όπως αυτές της Συρίας, που διαμορφώνουν συνθήκες εμφύλιας αντιπαράθεσης στον αραβικό κόσμο και εμπλέκουν παραδοσιακούς αντιπάλους του εβραϊκού κράτους (όπως εν προκειμένω η Δαμασκός, η Τεχεράνη και η Χεζμπολάχ).

Είναι ωστόσο, ενδιαφέρον, ότι όλοι αυτοί οι παραδοσιακοί περιφερειακοί σύμμαχοι των ΗΠΑ έχουν φροντίσει το τελευταίο διάστημα να κρατήσουν ανοιχτούς διαύλους με τη Μόσχα. Είναι στην παρούσα φάση κυρίως η ίδια η υπερδύναμη που πιέζεται να αποδείξει έναντι της ρωσικής πλευράς ότι διατηρεί τον έλεγχο των εξελίξεων στη Μέση Ανατολή.

Με αυτά τα δεδομένα, η κατάρρευση της εκεχειρίας μπορεί να σημαίνει μια νέα φάση κλιμάκωσης των συγκρούσεων, αλλά δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα οδηγήσει σε ραγδαία αλλαγή του συσχετισμού δύναμης που διαμορφώθηκε κατόπιν της ρωσικής παρέμβασης. Αυτό σημαίνει παράτασης της εναλλαγής πολιτικών διαπραγματεύσεων και πολεμικών συγκρούσεων που θα προσπαθούν να διαμορφώσουν τετελεσμένα για τον επόμενο γύρο διαπραγμάτευσης.