Γιατί οι Γερμανικοί κανόνες ...αγνοούν τον Αριστοτέλη

Γιατί οι Γερμανικοί κανόνες ...αγνοούν τον Αριστοτέλη

Ένα θέμα που επανέρχεται σταθερά για τον τρόπο που οι ηγέτες της Γερμανίας αντιμετωπίζουν την Ευρωζώνη είναι η επιμονή τους για την σημασία να ακολουθούνται οι κανόνες. Το μοτίβο αυτό εγείρει ερωτήματα σε μια σειρά από ευρωπαϊκές χώρες που απαιτούν να μάθουν γιατί η Γερμανία διατηρεί αυτή την τόσο άκαμπτη στάση. Η απάντηση, όπως αποδεικνύεται, αντανακλά τον τρόπο που το ομοσπονδιακό σύστημα διακυβέρνησης της Γερμανίας έχει διαμορφώσει τον τρόπο λήψης αποφάσεων, καθώς και την γερμανική ιστορική εμπειρία με τις κρίσεις χρέους.

Η εμμονή της Γερμανίας με τους κανόνες είναι πολύ παλαιότερη από την σημερινή κρίση της ευρωζώνης. Οι διαμορφωτές της πολιτικής της πάντα επέμεναν ότι η Ευρώπη δεν θα μπορούσε να έχει κοινό νόμισμα χωρίς προηγουμένως να αποκτήσει οικονομική σύγκλιση. Αλλά φαινόταν ότι κάτι τέτοιο ποτέ δεν θα μπορούσε να συμβεί. Οπότε, την δεκαετία του ’90, όταν συγκροτήθηκε η ευρωζώνη, η Γερμανία ζητούσε αυστηρή εφαρμογή των «κριτηρίων σύγκλισης», των απαιτούμενων δηλαδή για την υιοθέτηση του ευρώ.

Οικονομολόγοι στις υπόλοιπες χώρες έχουν γελοιοποιήσει αυτή την τευτονική προσήλωση στους άκαμπτους κανόνες. Δεν υπάρχει λογική, για παράδειγμα, γιατί μια αναλογία χρέους-ΑΕΠ 59% να θεωρείται ασφαλής αλλά μια αντίστοιχη 62% θα αντιμετωπίζεται ως ιδιαίτερα επικίνδυνη. Αλλά οι Γερμανοί επέμεναν – και τελικά κατάφεραν αυτό που ήθελαν. Η προσέγγιση αυτή πηγάζει εν μέρει από την πολιτική δομή της Γερμανίας. Όσο πιο ομοσπονδιακό είναι το σύστημα διακυβέρνησης μιας χώρας, τόσο περισσότεροι κανόνες απαιτούνται για να εξασφαλίζεται η ομαλή λειτουργία του. Όταν οι αρμοδιότητες των διαφορετικών επιπέδων της κυβέρνησης δεν είναι σαφώς καθορισμένες, υπάρχει ο κίνδυνος οι αξιωματούχοι να προσπαθήσουν να μεταφέρουν τα προβλήματα (βάρη) σε ανώτερα επίπεδα. Για να αποφευχθεί αυτό, οι ομοσπονδίες συχνά υιοθετούν μια νομικίστικη προσέγγιση.

Πράγματι, υπάρχει μια ισχυρή αλληλεξάρτηση, ιστορικά, μεταξύ επιτυχημένων ομοσπονδιών και μιας σταθερής νομισματικής πολιτικής που υποστηρίζεται από ένα πλέγμα σαφών κανόνων. Κατά τον 20^ο αιώνα, η Ελβετία, η Γερμανία και οι ΗΠΑ – όλες ομοσπονδιακές χώρες – ήταν πρωτοπόρες στην εφαρμογή μιας νομισματικής πολιτικής με στόχο την σταθερότητα. Δεδομένου ότι η ευρωζώνη έχει, από πολλές πλευρές, ομοσπονδιακή δομή, η Γερμανία θεώρησε ότι η αυστηρή τήρηση των κανόνων είναι προϋπόθεση για την επιτυχία της.

Σίγουρα, ακόμα και οι Γερμανοί γνωρίζουν ότι οι κανόνες πρέπει να παρακάμπτονται μερικές φορές. Οι διανοητές, αρχής γενομένης από τον Αριστοτέλη, έχουν ισχυρισθεί ότι οι κανόνες αποτυγχάνουν όταν είναι υπερβολικά άκαμπτοι. Στα «Ηθικά Νικομάχεια», ο Αριστοτέλης υποδεικνύει την χρήση από τους γλύπτες στο νησί της Λέσβου χαράκων κατασκευασμένων από εύκαμπτο μόλυβδο –και όχι από άκαμπτο σίδηρο- για να χαράσσουν καμπύλες γραμμές στην πέτρα. Η ικανότητα προσαρμογής του σχήματος των χαράκων ώστε να εφαρμόζουν στην πέτρα χρησιμοποιήθηκε ως μεταφορά για την ανάγκη προσαρμογής των νόμων όταν οι περιστάσεις αλλάζουν.

Αλλά, όταν πρόκειται για χρέος, οι Γερμανοί επιμένουν να εφαρμόσουν τους πιο άκαμπτους νόμους. Από την αρχή της κρίσης της ευρωζώνης, η γερμανική κυβέρνηση γαντζώθηκε στους όρους της ευρωπαϊκής συνθήκης που, όπως τους ερμηνεύει, απαγορεύουν τα «bailout» (διάσωση με εξωτερική οικονομική στήριξη και βοήθεια) και την νομισματική χρηματοδότηση του δημόσιου χρέους. Πρόσφατα, η Γερμανία αντέδρασε σε μια πρόταση για «κούρεμα» ενός μέρους του ελληνικού χρέους υποστηρίζοντας ότι οι όροι της συνθήκης που προβλέπουν το «bailout», αποκλείουν τις χρεωκοπίες κρατών και το «κούρεμα» του χρέους.

Το μάθημα που έχει πάρει η Γερμανία από την ιστορία της είναι ότι, όταν πρόκειται για χρέος, η ελαστικότητα πρέπει να αποφεύγεται σταθερά. Αυτό μπορεί να εκπλήσσει τους Αμερικανούς σχολιαστές, που ισχυρίζονται ότι η Γερμανία φέρεται υποκριτικά, αφού στην ίδια έχουν χαριστεί τα χρέη της για τα έτη 1923, 1932-1933, 1945 και 1953, ενώ σήμερα επιμένει για διαφορετική αντιμετώπιση των άλλων χωρών.

Η αλήθεια είναι ότι οι Γερμανοί θεώρησαν όλες αυτές τις «χρεωκοπίες» (default) ως αποσταθεροποιητικές. Η εσωτερική χρεωκοπία του 1923, που έγινε μέσω του υπερπληθωρισμού, αποδυνάμωσε το χρηματοπιστωτικό σύστημα της Γερμανίας και συνέτεινε στην εκδήλωση της Μεγάλης Ύφεσης. Οι χρεωκοπίες στις αρχές της δεκαετίας του ’30 έγιναν αναπόφευκτες όταν η Γερμανία δεν μπορούσε να έχει πρόσβαση στις ιδιωτικές κεφαλαιαγορές και οι χώρα είχε χάσει την πίστη στο μέλλον της.  Αντί να δημιουργηθεί η βάση για μια βιώσιμη οικονομική ανάκαμψη, ο αποπληθωρισμός και η χρεωκοπία τροφοδότησαν τον εθνικισμό και το αποτέλεσμα ήταν καταστροφικό.

Η χρεωκοπία του 1945 ήταν η συνέπεια της ήττας της κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Πράγματι, η παράδοση του αποκαλούμενου Ordoliberalism (φιλελευθερισμού με τάξη - μιας ιδιαίτερης γερμανικής μορφής του οικονομικού φιλελευθερισμού που αναπτύχθηκε στην δεκαετία του 1930 και του 1940 από τον Walter Eucken και τη Σχολή Freiburg, και βασίζεται στην ιδέα ότι ο ρόλος του κράτους είναι η δημιουργία ενός οικονομικού και νομικού πλαισίου, ώστε η αγορά να λειτουργήσει αποτελεσματικά - πάνω απ’ όλα μέσω της διατήρησης της σταθερότητας των τιμών), που διαμόρφωσε την οικονομική πολιτική της μεταπολεμικής Γερμανίας, ήταν η απάντηση στην καταστροφική ναζιστική αυθαιρεσία. Μόνο η διαγραφή του χρέους το 1953 θεωρείται θετική για την Γερμανία και μια ματιά στις συνθήκες μέσα στις οποίες συνέβη αποκαλύπτει πολλά για την γερμανική αντιμετώπιση της κρίσης της ευρωζώνης. Όπως έχει αποδείξει ο οικονομολόγος του Yale, Timothy Guinnane, το χρέος που διαγράφηκε δεν ήταν το αρχικό κεφάλαιο αλλά οι συσσωρευμένοι τόκοι που δεν είχαν πληρωθεί την περίοδο από την Μεγάλη Ύφεση μέχρι τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.

Το πιο σημαντικό, από την πλευρά της Γερμανίας, είναι το πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο έγιναν οι διαπραγματεύσεις. Κατ’ αρχάς, υπήρξε πλήρης αλλαγή του καθεστώτος στην Γερμανία. Οι νικητές σύμμαχοι απομάκρυναν αυτούς που ήταν υπεύθυνοι για τις καταστροφικές, αποσταθεροποιητικές πολιτικές του παρελθόντος, δίνοντας στην χώρα ένα νέο ξεκίνημα και στους πιστωτές της την πεποίθηση ότι η Γερμανία είχε μπει σε καινούργια πορεία. Επιπλέον, οι νέοι διαμορφωτές της πολιτικής της Γερμανίας είχαν αποδείξει την χρηματοπιστωτική τους σοβαρότητα. Το 1950, η χώρα βίωσε μια σοβαρή κρίση στο ισοζύγιο πληρωμών. Ορισμένοι αξιωματούχοι ήταν υπέρ του ελέγχου των κεφαλαίων (capital controls), αλλά, αντιθέτως, η κυβέρνηση επέβαλε λιτότητα.

Η εμπειρία αυτή εξηγεί μια άλλη από τις εμμονές της Γερμανίας: μεταρρυθμίσεις στις χρεωμένες χώρες. Η Γερμανία χρειαζόταν μια πλήρη αλλαγή του καθεστώτος της για να ξεφύγει από τον φαύλο κύκλο χρέους και χρεωκοπίας της. Αυτό είναι τουλάχιστον υπερβολικό να το ζητά στο πλαίσιο της ευρωζώνης.

[Πηγή: του Harold James*, 31/07/2015, Today’s Zaman, http://www.todayszaman.com/op-ed_rule-germania_395199.html]

*Ο Harold James είναι καθηγητής Ιστορίας και Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Princeton, καθηγητής Ιστορίας στο European University Institute στην Φλωρεντία και συνεργάτης του Center for International Governance Innovation.

[Πηγή: Hellenic Nexus, Global News, τ.100, Οκτώβριος 2015]