Το τρίτο σενάριο

Αυτό που σίγουρα συμβαίνει είναι η σταδιακή διάβρωση της Ευρώπης, η οποία οδηγεί νομοτελειακά στη διάλυση της – όπως εκείνο το σίδερο που σκουριάζει σιγά-σιγά, έως ότου τελικά «σαπίσει» εντελώς, χωρίς να χρειαστεί κανένας να το «πριονίσει».

«Αρκετοί Έλληνες έχουν ασφαλώς κατανοήσει ότι, μέσω της στρατιωτικής εισβολής σε μία χώρα κατακτώνται μεν τα εδάφη της, αλλά κάποτε απελευθερώνεται – ενώ δεν συμβαίνει κάτι ανάλογο με την οικονομική εισβολή, αφού τότε εξαγοράζονται τα εδάφη της (συνήθως σε εξευτελιστικές τιμές, αφού έχει προηγηθεί η σωστή προετοιμασία), οπότε παραμένουν στην ιδιοκτησία των ξένων ακόμη και όταν τελειώσει ο πόλεμος».

[Πηγή: Analyst.gr, 13/07/2016]

Ανάλυση

Εάν δεν θέλει κανείς να θεωρείται ως «εμμονικός» φορέας κακών ειδήσεων, σε μία οδυνηρή εποχή όπου σχεδόν τα πάντα έχουν κριθεί, οπότε δεν ωφελεί η απαισιοδοξία με στόχο τη λήψη μέτρων προστασίας, ενώ ταυτόχρονα δεν είναι ορθολογικό να διασπείρει ψευδή αισιοδοξία, τότε πρέπει απλά να απέχει – ειδικά όταν έχει προτείνει κατά καιρούς ορισμένες λύσεις, οι οποίες όμως αποτελούν πλέον παρελθόν.

Στα πλαίσια αυτά, οι επί πλέον αναφορές στην Ελλάδα, η οποία συνεχίζει να ευρίσκεται σε κατάσταση κυλιόμενης πτώχευσης, ενώ οι Πολίτες της σιωπούν ακόμη πιο εκκωφαντικά (ανάλυση), δεν έχουν κανένα νόημα. Ούτε στη χρεοκοπημένη Ιταλία, στην οποία διακυβεύεται το μέλλον της Ευρωζώνης – καθώς επίσης η συμμετοχή ή μη των μετόχων, ομολογιούχων και καταθετών στη διάσωση του σοβαρά ασθενούς χρηματοπιστωτικού τομέα της Ευρώπης.

Η εικόνα τώρα που έχουμε για την Πορτογαλία ίσως χρειάζεται ορισμένες διευκρινήσεις, επειδή πολλοί έχουν μείνει με την εντύπωση ότι, διασώθηκε αφού βγήκε από τα μνημόνια – εφαρμόζοντας βασιλικότερα του βασιλιά τα μέτρα που της ζητήθηκαν και έχοντας αποδεχθεί να μετατραπεί σε μία γερμανική αποικία: στη χώρα της Lidl.

Εν τούτοις, η οικονομική κατάσταση της δεν έχει καθόλου βελτιωθεί, αφού συνεχίζει να αγωνίζεται με το ιδιωτικό κυρίως χρέος της – όπου κατέχει μία από τις πρώτες θέσεις στην Ευρώπη, όπως φαίνεται από το γράφημα που ακολουθεί.

Επεξήγηση γραφήματος: Εξέλιξη ποσοστού του ιδιωτικού χρέους ως προς το ΑΕΠ – η κατάσταση της Πορτογαλίας είναι καθαρά ακραία (επάνω μαύρη καμπύλη). Μέσος Ευρώπης (ΕΑ, σκούρα μπλε καμπύλη), Ιταλία (γαλάζια), Ισπανία (γκρίζα).

Περαιτέρω, το ιδιωτικό χρέος της Πορτογαλίας (νοικοκυριά και επιχειρήσεις, χωρίς τις τράπεζες) υπολογίζεται στα 470 δις € – έναντι ενός ΑΕΠ της τάξης των 179 δις €. Αντιστοιχεί λοιπόν με το 262% του ΑΕΠ της, από 310% το 2012 – όπου οι επιχειρήσεις αφορούν το 97% του ΑΕΠ, ενώ τα νοικοκυριά το 165%. Από το γράφημα συμπεραίνεται επίσης ότι, μειώθηκε μεν σε σχέση με το 2012, αλλά πολύ λιγότερο συγκριτικά με τις άλλες χώρες – όπως στο παράδειγμα της Ισπανίας, όπου η μείωση ήταν της τάξης του 40%, έναντι 16% της Πορτογαλίας.

Ακόμη χειρότερα, ο περιορισμός του ιδιωτικού χρέους της Πορτογαλίας ως προς το ΑΕΠ της, οφείλεται κυρίως στον πληθωρισμό – επειδή οι τιμές των προϊόντων και υπηρεσιών αυξήθηκαν πολύ περισσότερο από της άλλες χώρες της Ευρωζώνης, οπότε η πραγματική οικονομική επιβάρυνση μειώθηκε. Την ίδια στιγμή όμως αυξήθηκε το κόστος ζωής, οπότε η μείωση του ιδιωτικού χρέους είναι στην ουσία σε μεγάλο μέρος της πλασματική – καλύτερα, όχι τόσο ωφέλιμη όσο φαίνεται με την πρώτη ματιά.

Παράλληλα, το δημόσιο δεν πέτυχε τους στόχους των ελλειμμάτων που τοποθετήθηκαν από την Κομισιόν – οπότε η Πορτογαλία κινδυνεύει να υποστεί κυρώσεις, μαζί με την Ισπανία, παρά το ότι στο παρελθόν οι μεγάλες χώρες, όπως η Γερμανία και η Γαλλία, παρουσίαζαν συχνά ελλείμματα (η Γαλλία ακόμη), χωρίς να τιμωρούνται. Τα δύο μέτρα και τα δύο σταθμά βέβαια αποτελούν κανόνα στην Ευρώπη – όπου επικρατεί ανέκαθεν το δίκαιο του ισχυρότερου.

Τα σενάρια της Ευρώπης

Συνεχίζοντας, μετά το δημοψήφισμα της Βρετανίας, ο αμερικανός πρόεδρος «απαίτησε» την εφαρμογή του BREXIT, παρά το ότι είχε τοποθετηθεί εναντίον προηγουμένως – γεγονός που σημαίνει μάλλον ότι, αυτό εξυπηρετούσε από την αρχή τα σχέδια των Η.Π.Α. Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνεται η αποδόμηση της αλαζονικής Γερμανίας, καθώς επίσης η αποδυνάμωση της ΕΕ – έτσι ώστε να παραμείνει υποτελής της υπερδύναμης. Σήμερα πάντως συζητούνται τα εξής δύο βασικά σενάρια, όσον αφορά το μέλλον της ΕΕ:

(α) Η ΕΕ θα εξελιχθεί σε μία ολοκληρωμένη ομοσπονδία, ανάλογη με τις Η.Π.Α. – στις Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης.

(β) Η ΕΕ (Κομισιόν) θα δρομολογήσει μία διαδικασία άμβλυνσης των κανόνων της, έτσι ώστε να κερδίσει ξανά τη υποστήριξη των Ευρωπαίων – την οποία έχει χάσει, αφού όλο και περισσότεροι Πολίτες τοποθετούνται εναντίον της. Αυτό θα συμβεί κυρίως όσον αφορά την ανεκτικότητα της απέναντι στις απαιτήσεις τους, ενώ θα προβεί σε συμβιβασμούς στα πλαίσια της Ευρωζώνης.

Όσον αφορά τώρα το πρώτο σενάριο, δεν φαίνεται να είναι σύμφωνο με τα ενδιαφέροντα των κρατών-μελών της ΕΕ. Ειδικότερα, ούτε οι επί μέρους κυβερνήσεις, ούτε οι Πολίτες θέλουν να παραδώσουν μεγαλύτερο μέρος της εθνικής τους κυριαρχίας – ακόμη και σε εκείνα τα κράτη που την έχουν χάσει ολοκληρωτικά, παραδίδοντας τα κλειδιά τους στους δανειστές, όπως η Ελλάδα.

Ενδεχομένως θα μπορούσε να είχε δρομολογηθεί μία τέτοια εξέλιξη στα πρώτα χρόνια της κρίσης, όπου δεν ήταν ακόμη ορατές οι πραγματικές προθέσεις της Γερμανίας – ούτε ο διαβρωτικός ρόλος της στις οικονομίες των άλλων κρατών, τα οποία συνεχίζει να απομυζεί αχόρταγα. Σήμερα όμως είναι πλέον πολύ αργά, αφού όλοι έχουν κατανοήσει που οδηγεί αυτός ο δρόμος – ενώ αρκετές χώρες είναι ήδη με το ένα πόδι εκτός της Ευρωζώνης, όπως η Φινλανδία και η Ιταλία, γνωρίζοντας πως δεν θα μπορέσουν να επιβιώσουν εντός.

Όσον αφορά το δεύτερο σενάριο, είναι εντελώς αντίθετο με κάθε θεσμική λογική – αφού οι δημόσιες Αρχές, οι Θεσμοί γενικότερα, δεν συμφωνούν ποτέ οικιοθελώς στον περιορισμό των εξουσιών τους. Ο μόνος τρόπος για να το κάνουν, είναι η άσκηση πιέσεων εκ μέρους των Πολιτών – των εκλογέων δηλαδή. Εν τούτοις, η ΕΕ έχει οικοδομηθεί τόσο πολύπλοκα, ώστε είναι αδύνατον να αποδυναμωθεί η θεσμική δομή της – αφού πρόκειται για μία γιγαντιαία γραφειοκρατία, συγκρίσιμη μόνο με αυτήν της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.

Επομένως υπάρχει είτε η επιλογή της πλήρους διάλυσης της, οπότε η απελευθέρωση όλων των κρατών μαζί, είτε η έξοδος εκείνων των χωρών που θέλουν να ανακτήσουν την εθνική τους κυριαρχία – όπως στο παράδειγμα της Βρετανίας, εάν βέβαια δρομολογηθεί τελικά.

Το τρίτο σενάριο

Συνεχίζοντας, αυτό που φαίνεται πιο πιθανό, εάν τελικά αποφευχθεί η διάλυση, είναι ένα τρίτο σενάριο: η σταδιακή διάβρωση της. Σύμφωνα με το συγκεκριμένο «αφήγημα», οι Θεσμοί θα συνεχίσουν τυπικά να υπάρχουν, καθώς επίσης οι κανόνες που έχουν υιοθετηθεί, αλλά δεν θα τηρούνται – γεγονός που σημαίνει ότι, η ευελιξία που απαιτείται από το δεύτερο σενάριο θα επιτευχθεί μεν, αλλά εκ των πραγμάτων (de facto), ανεπίσημα δηλαδή. Το σενάριο αυτό είναι το πιθανότερο, επειδή έχει ήδη εφαρμοσθεί στο παρελθόν – όπως, για παράδειγμα, στα εξής θέματα:

(α) Σύμφωνο Σταθερότητας: Τα κριτήρια του, οι κανόνες, συνεχώς «τραυματίζονται» – όπως στην περίπτωση των ελλειμμάτων του προϋπολογισμού (3%), όπου δεν έχουν τηρηθεί τις περισσότερες φορές, χωρίς να επιβληθούν κανενός είδους κυρώσεις. Πιθανόν βέβαια να υποστούν για πρώτη φορά κυρώσεις η Ισπανία και η Πορτογαλία – κάτι που φαίνεται μεν πως θα συμβεί, αλλά τα «πρόστιμα» θα είναι ασήμαντα, απλά και μόνο για τα μάτια του κόσμου.

(β) Η μη διάσωση του ενός κράτους από το άλλο ή/και από την ΕΚΤ: Η Ευρωζώνη θα είχε διαλυθεί προ πολλού, εάν τηρούταν ο κανόνας, σύμφωνα με τον οποίο απαγορεύεται να προστατεύεται ένα κράτος από τη χρεοκοπία του.

Μετά τη διάσωση όμως της Ελλάδας, της Πορτογαλίας, της Ιρλανδίας, της Ισπανίας (επ’ ευθείας χρηματοδότηση των τραπεζών της από την ΕΚΤ) και της Κύπρου, καθώς επίσης μετά την αγορά ομολόγων του δημοσίου εκ μέρους της ΕΚΤ, χωρίς την οποία τα επιτόκια δανεισμού των χωρών της Ευρωζώνης θα είχαν εκτιναχθεί στα ύψη, ο κανόνας αυτός έπαψε να ισχύει πρακτικά – ενώ μάλλον δεν θα εφαρμοσθεί η διάσωση των τραπεζών από τους μετόχους, ομολογιούχους και καταθέτες (Bail-in) στην περίπτωση της Ιταλίας, εάν η κυβέρνηση της συνεχίσει να εκβιάζει με την απειλή της εξόδου της χώρας από το ευρώ.

(γ) Συμφωνία Δουβλίνου και Σέγκεν: Τόσο η μία σύμβαση, όσο και η άλλη, έχουν πάψει πλέον να ισχύουν στην αρχική τους μορφή – αφού δεν έχουν τηρηθεί από πολλές χώρες, χωρίς να υποστούν κάποιες κυρώσεις.

(δ) Η συμφωνία CETA: Παρά το ότι ο Νέρωνας της Ευρώπης (άρθρο) δήλωσε ότι, η σύμβαση ελευθέρου εμπορίου με τον Καναδά θα επικυρωθεί μόνο από το ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, έτσι ώστε να είναι αυτό ο ισχυρός διαπραγματευτής απέναντι σε όλες τις άλλες χώρες του πλανήτη, στη συνέχεια το αναίρεσε – ανακοινώνοντας πως θα τεθεί σε ψηφοφορία στα εθνικά κοινοβούλια των κρατών μελών.

(ε) Ελεύθερη διακίνηση των κεφαλαίων: Με αφετηρία την Κύπρο, έχουν επιβληθεί (κρυφά ή φανερά) απαγορεύσεις στην ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων – παρά το ότι δεν επιτρέπεται από την ευρωπαϊκή νομοθεσία. Οι κρυφοί έλεγχοι διαπιστώνονται κυρίως στην Ιταλία, όπου είναι σχεδόν αδύνατον να εμβάσει κανείς νόμιμα μερικές χιλιάδες ευρώ στο εξωτερικό – ενώ αυξάνεται συνεχώς η επιρροή του ιταλικού δημοσίου στις τράπεζες.

Ουσιαστικά λαμβάνει χώρα μία κρυφή εθνικοποίηση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, μέσω της οποίας είναι κατά πολύ ευκολότερος ο περιορισμός της διακίνησης των κεφαλαίων – ενώ με την απειλή της άσκησης ελέγχων για φοροδιαφυγή, όταν διαπιστώνονται μεγάλες εκροές χρημάτων προς τα άλλα κράτη της Ευρωζώνης, ουσιαστικά έχει απαγορευθεί έμμεσα η ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων.

Επίλογος

Ολοκληρώνοντας, σε γενικές γραμμές η Ευρωζώνη ναι μεν δεν καταρρέει, αλλά υπάρχει εκ των πραγμάτων σε μία μορφή, η οποία δεν είναι πλέον η σωστή – η συμφωνηθείσα. Εάν βέβαια κάποια χώρα αποφασίσει να ανοίξει την πόρτα της φυλακής, όπως η Βρετανία της ΕΕ, τότε ο χρόνος που θα μεσολαβήσει μέχρι τη διάλυση της θα είναι ελάχιστος.

Την ίδια στιγμή, επειδή δεν υπάρχει κανένα σχέδιο για τη διατήρηση της νομισματικής ένωσης, εκτός από τη συσσώρευση χρεών που είναι αδύνατον ποτέ να πληρωθούν, σε ορισμένες χώρες ιδιωτικών (Ολλανδία, Πορτογαλία, Ιρλανδία κλπ.), ενώ σε κάποιες άλλες δημοσίων (Ελλάδα, Ιταλία κοκ.), η αντίστροφη μέτρηση έχει ήδη ξεκινήσει – με μεγάλες πιθανότητες να προηγηθεί κάποιο από εκείνα τα κράτη που δεν το περιμένει κανείς, όπως είναι η Γερμανία (ανάλυση).

Σε κάθε περίπτωση, αυτό που σίγουρα συμβαίνει είναι η σταδιακή διάβρωση της Ευρώπης, τόσο της ΕΕ, όσο και της Ευρωζώνης, η οποία οδηγεί νομοτελειακά στη διάλυση – όπως εκείνο το σίδερο που σκουριάζει σιγά-σιγά, έως ότου τελικά «σαπίσει» εντελώς, χωρίς να χρειαστεί κανένας να το «πριονίσει» βίαια.