Το Ζάλογγο, ο Ματθαίος και ο κ. Παπακωνσταντίνου

Το Ζάλογγο, ο Ματθαίος και ο κ. Παπακωνσταντίνου

Η πραγματική αξία των εθνικών μας αφηγήσεων

Του Γιάννη Βαρουφάκη

[Πηγή: lifo.gr, Ιούνιος 2013]

Ιστορικός δεν είμαι και αδυνατώ να κρίνω κατά πόσον εθνικές αφηγήσεις, όπως εκείνη περί του Χορού του Ζαλόγγου, του Μυστικού Σχολειού κ.λπ., ανταποκρίνονται σε πραγματικά, ιστορικά γεγονότα. Αυτό που μπορώ να κάνω είναι να αξιολογήσω την σημασία των εθνικών αφηγήσεων για μένα προσωπικά, και απολύτως ανεξάρτητα από τα πορίσματα της ιστορικής έρευνας.

Θυμάμαι μια συζήτηση που είχα, όταν ήμουν ακόμα στο σχολείο, με τον αγαπητό μου δάσκαλο, τον ποιητή Ματθαίο Μουντέ, που κάποιοι από εμάς είχαμε την τύχη να μας διδάσκει το μάθημα των Θρησκευτικών για τέσσερα συναπτά χρόνια (1974-78). Η γενναιοδωρία του Μουντέ απέναντι σε ανόητα παιδιά όπως ο υπογράφων ήταν μοναδική. Αφιέρωνε ώρες ολόκληρες στο διαμέρισμά του πίσω από τους Στύλους του Ολυμπίου Διός ώστε να συζητάμε τα Σαββατοκύριακα περί φιλοσοφίας, λογοτεχνίας, ποίησης, μουσικής, και ό,τι άλλο έφερνε η κουβέντα. Σεβόταν απόλυτα τη δεδηλωμένη (από τότε) αθεΐα μου και μου έμαθε (σε συνδυασμό με τον άθεο πατέρα μου) να υποκλίνομαι μπροστά στα θρησκευτικά αισθήματα των άλλων.

Σε συζήτηση περί της ιστορικής ακρίβειας των Ευαγγελίων, ο Ματθαίος με σόκαρε, λέγοντάς μου ότι δεν τον ενδιέφερε αν, τελικά, ο Ιησούς περπάτησε ποτέ στους Αγίους Τόπους, αν περπάτησε στο νερό, αν σταυρώθηκε, αν αναστήθηκε. «Ακόμα κι αν εφευρεθεί μια μηχανή του χρόνου», μου είπε, «που θα μας επιτρέπει να πάμε στο Όρος των Ελαιών, στον Γολγοθά, στη Βηθλεέμ, και δεν βρούμε ίχνος του Ιησού την εποχή εκείνη, και παρά το γεγονός ότι θα παραδεχτώ πως ο ιστορικός Ιησούς τελικά δεν υπήρξε, εμένα δεν με νοιάζει καθόλου. Τα λόγια που αποδίδονται στον Χριστό, η ιστορία της δράσης του, ο τρόπος με τον οποίο επηρέασε τον κόσμο ολόκληρο για αιώνες μετά, αναδεικνύοντας την πολιτική και κοινωνική σημασία της άνευ όρων αγάπης, αυτά είναι και παραμένουν πέρα για πέρα αληθινά για μένα. Τα ιστορικά γεγονότα τα αφήνω στους ιστορικούς. Ο Ιησούς για μένα είναι μέρος της ζωής μου, ίσως το πιο αληθινό, ανεξάρτητα αν ιστορικά τα Ευαγγέλια στέκουν ως ιστορικά κείμενα».

Όταν διαβάζω, τις μέρες αυτές, τα όλο μίσος, θυμό και απαξίωση άρθρα για το θέμα της ιστορικής αλήθειας του Χορού του Ζαλόγγου, η ανάμνηση της γαλήνιας μορφής του Ματθαίου Μουντέ, τα γενναιόδωρα και όλο αγάπη λόγια του, κατακλύζουν τις σκέψεις μου και μου δίνουν δύναμη να προσπεράσω όλη αυτή την κακοφωνία. Με βοηθούν να αποφανθώ ότι ούτε εμένα ενδιαφέρει εντέλει αν ο Χορός του Ζαλόγγου έλαβε χώρα, όπως μας αφηγούνταν τα ιστορικά βιβλία του ΟΕΔΒ, ή όχι. Αν, πράγματι, υπήρχε η μηχανή του χρόνου που ανέφερε ο Ματθαίος και με αυτή αποδεικνυόταν πως, όντως, οι Σουλιώτισσες τελικά δεν πήδηξαν από τον βράχο, για μένα δεν αλλάζει τίποτα. Αυτό που με ενδιαφέρει, και για το οποίο νιώθω περήφανος, είναι ότι ανήκω σε μια κοινωνία που «αποφάσισε», μέσα στον ιστορικό ρου, να οικοδομήσει την ταυτότητά της σε μια αφήγηση σαν αυτή του Χορού του Ζαλόγγου. Σε μια αφήγηση που αναδεικνύει την ιδέα πως κάποια πράγματα δεν έχουν τιμή. Ότι, όσες υποχωρήσεις και να κάνουμε υπό το βάρος της ανάγκης και της καθημερινότητας, υπάρχουν κόκκινες γραμμές που οι ενάρετοι άνθρωποι, άντρες και γυναίκες, δεν περνούν – όποιο κι αν είναι το κόστος της άρνησης. Ακόμα κι ο θάνατος. Αυτή η κοινή μας αφήγηση είναι ανεκτίμητη και, μιλώντας προσωπικά, η αξία της δεν κινδυνεύει από την ιστορική μελέτη, ακόμα κι αν η ιστορική μελέτη κάποια στιγμή αμφισβητήσει την ιστορική αλήθεια του «γεγονότος».

Αν πραγματικά μας ενδιαφέρει να προστατέψουμε την κοινή μας αφήγηση από τους κακόβουλους, αν θέλουμε να διατηρήσουμε την Ελευθερία και την Αξιοπρέπεια ως υπέρτατα αγαθα, είναι ανεπίτρεπτη η ανασφάλεια απέναντι στην ιστορική έρευνα. Ο Ματθαίος Μουντές ήταν αυθεντικά χριστιανός επειδή δεν βάσιζε την πίστη του στην ιστορική μελέτη. Η πίστη του δεν κινδύνευε ό,τι και να έβγαζε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη, οι αρχαίοι πάπυροι, η μηχανή του χρόνου ακόμη. Έτσι κι όσοι εξ ημών πιστεύουμε στις αξίες του Ζαλόγγου, του Σαμουήλ που τίναξε το Κούγκι στον αέρα, του «Ελευθερία ή Θάνατος», δεν δικαιούμαστε να βασίζουμε αυτή την πίστη σε ιστορικά γεγονότα τα οποία, ίσως, κάποια στιγμή αποδειχτεί πως δεν συνέβησαν, τουλάχιστον όχι όπως νομίζαμε. Συνέβησαν – δεν συνέβησαν, δεν έχει σημασία. Σημασία έχει ότι με αυτές τις αφηγήσεις κατορθώσαμε να σφυρηλατήσουμε αυτή την πίστη.

Εν κατακλείδι, ο εχθρός δεν είναι ο ιστορικός που ανακαλύπτει ότι, ίσως, οι Σουλιώτισσες κατάφεραν να διαφύγουν ή ότι ο Σαμουήλ σκοτώθηκε από σφαίρα Τουρκαλβανού πριν προλάβει να βάλει φωτιά στην πυρίτιδα. Όχι, εχθροί αυτών των αξιών με τις οποίες γαλουχηθήκαμε είναι κάποιοι όπως ο κ. Γιώργος Παπακωνσταντίνου, ο οποίος, σε ντιμπέιτ που είχαμε πριν από τις περασμένες εκλογές, για να ασκήσει κριτική στην άποψή μου ότι το 2010 έπρεπε η κυβέρνηση να έχει προχωρήσει μονομερώς σε «κούρεμα» του χρέους, προσπάθησε να με αποστομώσει με τις εξής λέξεις: «Τέτοιες πολιτικές (σ.σ. αναφερόταν στην πρότασή μου για μονομερή στάση πληρωμών) θυμίζουν Ζάλογγο και Κούγκι, στιγμές που πλήρωσε ακριβά ο ελληνισμός». Να ένα παράδειγμα πραγματικού εχθρού των αξιών που μας μεταφέρει ο Χορός του Ζαλόγγου ή η ηρωική πράξη του Σαμουήλ. Και δεν είναι μόνο ο κ. Παπακωνσταντίνου. Είναι όλοι εκείνοι οι δήθεν μεταρρυθμιστές που ντρέπονται για τις Σουλιώτισσες και τον Σαμουήλ. Που θεωρούν ότι ήταν αιθεροβάμονες οι οποίοι έβλαψαν την Ελλάδα. Που πιστεύουν ότι η υποταγή στους ισχυρούς ταυτίζεται με τον ορθολογισμό και η αντίσταση είναι εξ ορισμού ανόητη.

[Σημ. PARTISAN.GR: Ένα παλαιότερο ενδιαφέρον άρθρο του σημερινού υπουργού Οικονομικών κ. Βαρουφάκη, που κυκλοφορεί τελευταία ευρέως στο Διαδίκτυο]