Πέρα από το Καλό και το Κακό

Πέρα από το Καλό και το Κακό

Του Γιάννη Κιμπουρόπουλου

[Πηγή: ΑΥΓΗ, 11/01/2015]

Στο μυθιστόρημα του Χ. Τζ. Ουέλς «Ο Πόλεμος των Κόσμων» η Αγγλία δέχεται επίθεση από Αρειανούς που έχουν τη μορφή γιγάντιων χταποδιών, κρύβονται μέσα σε μεταλλικούς κυλίνδρους για να προστατευτούν από την ατμόσφαιρα της γης, χρησιμοποιούν πανύψηλες μηχανές που αποτεφρώνουν στιγμιαία οτιδήποτε ζωντανό με θερμικές ακτίνες, πλημμυρίζουν τη γη με κόκκινο χορτάρι και τρέφονται με ανθρώπινο αίμα. Το μυθιστόρημα του Ουέλς ερμηνεύθηκε και ως σχόλιο πάνω στους βαθύτερους φόβους της κραταιάς τότε Βρετανικής Αυτοκρατορίας, που κυριαρχούσε σχεδόν στο 25% του πληθυσμού της Γης, και στην επικράτειά της -με αποικίες στις 5 ηπείρους- «ο ήλιος δεν έδυε ποτέ». Η ζοφερή αφήγηση του Ουέλς διατυπώνει δυο υπαινιγμούς: Πρώτον, ότι η αλαζονεία μιας ιμπεριαλιστικής υπερδύναμης μπορεί ανά πάσα στιγμή να πληγεί από κάτι τόσο μικροσκοπικό, όσο τα γήινα μικρόβια που εξόντωσαν τους Αρειανούς εισβολείς. Και, δεύτερον, ότι είναι αδύνατο να αντιμετωπίσεις μια «απειλή» χωρίς να κατανοήσεις βαθιά τη φύση της.

Θυμήθηκα τον Ουέλς διαβάζοντας τα σχόλια του διεθνούς Τύπου για το μακελειό στο Παρίσι. «Χτύπημα στην καρδιά του ευρωπαϊκού πολιτισμού», είναι ο τίτλος ενός από τα πολλά editorial που προσπαθούν να συμπυκνώσουν το νόημα της δολοφονικής επίθεσης στο Charlie Hebdo. Αυτομάτως προκύπτει ο συνειρμός ότι η επίθεση είναι σύμπτωμα της «σύγκρουσης των πολιτισμών», όπου ο «ευρωπαϊκός πολιτισμός» είναι εξ ορισμού ο εκπρόσωπος του «Καλού» στην αναμέτρησή του με το «Κακό». Μένει τώρα να ορίσουμε το «Κακό». Αλλά αυτό το κάνει ήδη το ισλαμοφοβικό κίνημα Pegida στη Γερμανία και, πολύ πριν από αυτό, η επίσημη ρητορική των εξοντωτικών επιθέσεων στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ και του γεωπολιτικού χάους στην ευρεία περιοχή της Εγγύς και Μέσης Ανατολής.

Φυσικά και JE SUIS CHARLIE όλοι. Αλλά αυτό το «όλοι» έχει κάτι ενοχλητικό και διόλου αθώο. Όπως συμβαίνει και με την αιματηρή επέλαση των τζιχαντιστών στη Συρία και στην ευρύτερη περιοχή, ξαφνικά άρχισαν να συνωστίζονται, με επικίνδυνη ιδεολογική αφέλεια, στο «οικουμενικό μέτωπο» του απειλούμενου «καλού» δυτικού πολιτισμού οι πάντες: ηγεσίες που επί τρία χρόνια εξόπλιζαν οποιονδήποτε δήλωνε αντίπαλος του Άσαντ, ιμπεριαλιστικές χώρες που χρηματοδότησαν αφειδώς τη διάλυση της Συρίας και του Ιράκ, ακροδεξιοί ισλαμοφάγοι της Ευρώπης, χριστιανοί σκοταδιστές, φιλελεύθεροι, κεντρώοι, ανυποψίαστοι αριστεροί, αφελείς επίγονοι του Διαφωτισμού και του Ορθολογισμού - «δυτικά» πνευματικά επιτεύγματα που έχουν δεχθεί θανάσιμα πλήγματα όχι από θεόπληκτους τζιχαντιστές, αλλά από μια ακαδημαϊκή αφρόκρεμα που υπηρετεί εδώ και δεκαετίες τον νεοσυντηρητικό και νεοφιλελεύθερο φονταμενταλισμό. Είναι, άραγε, όλοι αυτοί στην ίδια πλευρά, έτσι, άνευ όρων, προϋποθέσεων και αποχρώσεων, όταν ο εισβολέας παίρνει την όψη αλλόφρονα πιστού του Αλλάχ, ζωσμένου με εκρηκτικά ή οπλισμένου με καλάζνικοφ;

Οι διαχωριστικές γραμμές χρειάζονται. Όχι για να δοθεί ηθικό άλλοθι στους μακελάρηδες του Παρισιού ή του Κομπάνι. Αλλά γιατί το «όλοι δικοί μας είμαστε» δεν υπήρξε και δεν υπάρχει. Τα απολειφάδια της γαλλικής αποικιοκρατίας, που έβλεπαν «αλητοκρατία» (Σαρκοζί) στην εξέγερση των νεαρών Γάλλων αφρικανικής καταγωγής στα προάστια του Παρισιού το 2007, συμπεριφέρονται σαν να μην συνέβη ποτέ η «μάχη της Αλγερίας» πριν 60 χρόνια ή σαν να μην υπήρξε η πρόσφατη γαλλική (και ευρύτερη «δυτική») επέμβαση στη Λιβύη και στη Συρία - και οι δυο χώρες στις οποίες η Γαλλία άφησε βαθιά αποικιοκρατικά τραύματα στο πρώτο μισό του 20^ού αιώνα.

Οι δυτικές ηγεσίες έχουν προκαλέσει και συνεχίζουν να προκαλούν πολύπλευρες βάναυσες προσβολές ταυτότητας στους αραβομουσουλμανικούς πληθυσμούς, είτε αυτοί παραμένουν τις πρώην αποικίες είτε έχουν μεταναστεύσει στην Ευρώπη. Κι επομένως δεν δικαιούνται να υποδύονται τις έκπληκτες για την επιρροή του εξτρεμιστικού Ισλάμ - άλλωστε, συνέβαλαν με πολλούς τρόπους στην «κατασκευή» του από τη δεκαετία του '80.

Ωστόσο, υπάρχει μια ιδιότυπη συμβολή και της Αριστεράς -ειδικά δε της γαλλικής- σ' αυτή την εξέλιξη. Για πολλά χρόνια, όταν άκμαζαν τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα στον αραβικό κόσμο, με κορυφαίο της Αλγερίας, αναπτύχθηκε ένας ενδιαφέρων διάλογος ανάμεσα στη (γαλλική κυρίως) αριστερή διανόηση και την αραβομουσουλμανική διανόηση που πρωτοστατούσε στους απελευθερωτικούς αγώνες. Αυτός ο διάλογος και η αλληλεπίδραση χάθηκε. Κι αυτό είχε τη συμβολή του στο γεγονός ότι την τελευταία φάση ριζοσπαστικοποίησης του αραβικού κόσμου την μονοπώλησαν σκοταδιστικές, πολιτικοθρησκευτικές σέχτες.

Το συμπέρασμα είναι ότι η αδιαπραγμάτευτη προσχώρηση στο επικίνδυνα απλοϊκό σχήμα της σύγκρουσης «Καλού- Κακού» μπερδεύει βολικά θύτες και θύματα, απαλείφει εγκλήματα που βαραίνουν την πλευρά της «Δύσης», μολύνει τον πυρήνα του ριζοσπαστικού ανθρωπισμού που θα μπορούσε να υπερβεί τα πολιτισμικά τείχη τα οποία ορθώνουν οι φονταμενταλισμοί ένθεν κακείθεν. Ανάμεσα στο «Καλό» και στο «Κακό» υπάρχουν πολλές αποχρώσεις που μπορούν να αποτρέψουν την εξέλιξη της «σύγκρουσης» των πολιτισμικών ταυτοτήτων σε ένα πολιτικοθρησκευτικό ολοκαύτωμα.