Η Τουρκία ισλαμοποιείται και επισήμως- συγκρούσεις διαδηλωτών-αστυνομίας

Η Τουρκία ισλαμοποιείται και επισήμως- συγκρούσεις διαδηλωτών-αστυνομίας

Του Κώστα Ράπτη

[Πηγή: Capital.gr, 27/04/2016]

Σάλος ξέσπασε στην γείτονα με αφορμή τις δηλώσεις του Προέδρου της Εθνοσυνέλευσης Ismail Kahraman τη Δευτέρα ότι στο υπό εκπόνηση νέο Σύνταγμα της χώρας δεν πρέπει να υπάρχει αναφορά στην Τουρκία ως κοσμικό κράτος. Μιλώντας σε εκδήλωση με τίτλο «Νέα Τουρκία και νέο Σύνταγμα», ο Kahraman υποστήριξε ότι καθώς η Τουρκία είναι μια «μουσουλμανική χώρα» το σύνταγμα πρέπει να έχει θρησκευτικό χαρακτήρα.

Η μερική ανασκευή της δήλωσής του την επομένη, όταν ισχυρίσθηκε ότι αναφερόταν στην ανάγκη ενός καλύτερου ορισμού της κοσμικότητας του κράτους δεν απέτρεψαν τις αντιδράσεις οργής. Η τουρκική αστυνομία χρησιμοποίησε χτες Τρίτη δακρυγόνα για να διαλύσει διαδήλωση υποστηρικτών του κοσμικού κράτους έξω από το κτίριο της Εθνοσυνέλευσης, ενώ οξύτατες ήταν και οι αντιδράσεις των κομμάτων της αντιπολίτευσης με τον επικεφαλής του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος Kemal Kılıçdaroğlu να καλεί τον πρόεδρο της Εθνοσυνέλευσης να παραιτηθεί, εάν δεν πιστεύει σε ένα κοσμικό και δημοκρατικό κράτος δικαίου, και να κατηγορεί το κυβερνών κόμμα ότι ανοίγει το θέμα του την ώρα που η Τουρκία αντιμετωπίζει άλλα σοβαρότατα προβλήματα, όπως οι συγκρούσεις με τους Κούρδους αντάρτες του εκτός νόμου PKK ή οι ρουκέτες του Ισλαμικού Κράτους που πλήττουν την πόλη Κιλίς στα σύνορα με την Τουρκία. Αντιδράσεις υπήρξαν και από την πλευρά του ηγέτη του εθνικιστικού MHP Devlet Bahçeli αλλά και εκ μέρους του φιλοκουρδικού HDP.

Ακόμη και στο εσωτερικό του κυβερνώντος Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) υψώθηκαν φωνές διαμαρτυρίας, με κοινοβουλευτικά στελέχη του να δηλώνουν ότι δεν ήταν σωστό να ανακινηθεί το θέμα την παρούσα στιγμή.

Είναι σαφές ότι η συζήτηση που ανοίγει έχει βάθος και αφορά το συνολικότερο προσανατολισμό που καλείται να ακολουθήσει η σύγχρονη Τουρκία, την ταυτότητα και τη θέση της μέσα σε έναν κόσμο που αλλάζει. Ο κοσμικός χαρακτήρας του κράτους, σε μια κοινωνία που δεν έπαψε κατά τα άλλα να είναι θρησκευόμενη, αποτέλεσε βασική πλευρά της κεμαλικής πολιτικής εκσυγχρονισμού και εξευρωπαϊσμού της χώρας, αλλά ταυτόχρονα η ιδιότητα του μουσουλμάνου υπήρξε πάντοτε η άρρητη προϋπόθεση της ένταξης στο τουρκικό έθνος.

Αυτό εξηγεί και το γιατί οι σύγχρονοι "πόλεμοι ταυτότητας” στην Τουρκία φθάνουν να περιλαμβάνουν ακόμη και τη μουσική στις επίσημες κηδείες (π.χ. πεσόντων στις μάχες με το ΡΚΚ), με θρησκευτικούς ηγέτες να καλούν να αντικατασταθεί το καθιερωμένο πένθιμο εμβατήριο του Σοπέν με μια σύνθεση της οθωμανικής εποχής που όμως περιλαμβάνει και το "τεκμπίρ”, την ομολογία πίστης των μουσουλμάνων.

Από την πλευρά του, το κυβερνών AKP έχει διεκδικήσει και προβάλει τη θέση ότι μπορεί να υπάρξει μια εκδοχή ήπιου ισλαμισμού, ως πολιτική φιλοσοφία πλήρως συμβατή κατά τα άλλα με τη αγορά και τις επιταγές της παγκοσμιοποίησης.

Η συζήτηση για τον κοσμικό ή θρησκευτικό χαρακτήρα του κράτους αναδεικνύει τα βαθύτερα πραγματικά προβλήματα της ίδιας της Τουρκίας. Στις νοτιοανατολικές επαρχίες, για παράδειγμα, οι δολοφονικές πρακτικές των σαλαφιστικού προσανατολισμού ανταρτών στην Συρία, έχουν οδηγήσει σε μιαν εξαιρετικά αρνητική πρόσληψη του Ισλάμ από μέρους των κουρδικών πληθυσμών, ιδίως των νεώτερων γενεών, ήτοι σε ένα είδος «απο-ισλαμοποίησης» εντός της ίδιας της Τουρκίας.

Προφανώς, η συζήτηση δεν είναι άσχετη με το ερώτημα που αφορά τις ίδιες τις ισορροπίες του τουρκικού κράτους. Η πρόσφατη απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου να απαλλάξει τους προ τριετίας πρωτοδίκως καταδικασθέντες, ανάμεσά τους και έναν πρώην Αρχηγό του Γενικού Επιτελείου, για την υπόθεση της Ergenekon, σηματοδότησε μια νέα φάση στην επαναπροσέγγιση του Erdogan με τον στρατό. Είχε, άλλωστε προηγηθεί η αλλαγή πολιτικής στο κουρδικό ζήτημα και η από κοινού επίθεση στο «παράλληλο κράτος» των οπαδών του αυτοεξόριστου στις ΗΠΑ ιεροκήρυκα Fethullah Gülen, έργο των οποίων θεωρείται ευρέως η μαζική δίωξη του «ανθού του κεμαλισμού» με την κατηγορίας της απόπειρας ανατροπής του πολιτεύματος.

Ωστόσο, παραμένει ανοιχτό το ερώτημα εάν και σε ποιο βαθμό η νέα αυτή σύμπραξη κυβέρνησης και στρατού θα ευοδωθεί: όχι μόνο επειδή οι στρατιωτικοί κάθε άλλο παρά λησμονούν τις προηγούμενες επιθέσεις του Erdogan εναντίον τους, αλλά και γιατί πάντοτε ο στρατός επικαλούνταν ως νομιμοποιητικό στοιχείο, για να δικαιολογήσει ανάμεσα στα άλλα και τα αλλεπάλληλα πραξικοπήματα στα οποία ενεπλάκη, τον ρόλο του θεματοφύλακα των κεμαλικών παραδόσεων, συμπεριλαμβανομένου και του κοσμικού χαρακτήρα του κράτους.

Η αναζήτηση περισπασμών στη δημόσια συζήτηση, αντί των πραγματικών μεγάλων ερωτημάτων αντιστοιχεί και σε μια φάση όπου η Τουρκία βρίσκεται στο σταυροδρόμι κρίσιμων επιλογών. Το «οικονομικό θαύμα» στηρίζεται σε μια ολοένα και διογκούμενη φούσκα χρέους που δεν μένει αργά ή γρήγορα παρά να σκάσει, ενώ οι εξελίξεις στη Συρία αντικειμενικά φέρνουν στο προσκήνιο το ενδεχόμενο ενός ανεξάρτητου Κουρδικού κράτους. Σε αυτό το φόντο, η συμβολή στην αποσταθεροποίηση της περιοχής αλλά και η όξυνση των ταυτοτικών αντιθέσεων στο εσωτερικό της ίδιας της Τουρκίας αποτελούν τον τρόπο των κυβερνώντων να εξαγοράσουν κρίσιμο χρόνο και να εκβιάσουν την υποστήριξη της Δύσης, απειλώντας με την εξαγωγή αστάθειας στον ευρύτερο περίγυρο. Η πρόσφατη δήλωση της Angela Merkel ότι στηρίζει το τουρκικό αίτημα για μια «ασφαλή ζώνη» στα τουρκο-συριακά σύνορα δείχνει ότι κάποιες φορές τέτοιοι εκβιασμοί αποδίδουν....