Ποια Ευρώπη;

Ποια Ευρώπη;

Σκίτσο του Ingram Pinn

Του Παντελή Κυπριανού*

[Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών, 29/04/2014]

Εζησα κάποια χρόνια, ως μεταπτυχιακός φοιτητής και ως παιδί μεταναστών, στη Γαλλία του Φρανσουά Μιτεράν και στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας του Χέλμουτ Κολ, δύο φίλων, όπως έλεγαν οι ίδιοι, αν και μη ομοϊδεάτες – σοσιαλιστής ο πρώτος, χριστιανοδημοκράτης ο δεύτερος. Η αισιοδοξία έκδηλη και στους δύο όσον αφορά το μέλλον της Ενωμένης Ευρώπης. Και οι δύο, με περισσότερη έμφαση ο Μιτεράν, σημείωναν ότι η Ευρώπη είναι η ήπειρος των δικαιωμάτων, πολιτικών και κοινωνικών, και σ’ αυτό διέφερε θεμελιωδώς από τις ΗΠΑ που δεν διέθεταν δίχτυ κοινωνικής προστασίας.

Τα πράγματα άλλαξαν δραματικά μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης και την ενοποίηση της Γερμανίας. Το όραμα θάμπωσε και ξαναβγήκαν στην επιφάνεια φόβοι και φαντάσματα. Η Γερμανία μεγάλωσε και οι Γερμανοί άρχισαν να αναπολούν παρελθούσες στιγμές αυτοκρατορικού μεγαλείου και να ονειρεύονται μία νέα υπερδύναμη. Η ενωμένη Γερμανία άρχισε να μην ενεργεί πια ως «πολιτικός νάνος» αλλά να απλώνει την οικονομική και πολιτική της επιρροή στην Ευρώπη, Ανατολική και Δυτική, και πέραν αυτής.

Η Γαλλία, με εμφανές άγχος από τις εξελίξεις, δίστασε για καιρό ανάμεσα στην παραδοσιακή της πολιτική του «γαλλογερμανικού άξονα» και τη σύναψη προνομιακής σχέσης, ώστε να αντισταθμίσει την αυξανόμενη γερμανική επιρροή, άλλοτε με τη Μεγάλη Βρετανία και άλλοτε με τις χώρες της νότιας Ευρώπης, μένοντας τελικά στην προηγούμενη πολιτική της. Το γαλλικό άγχος θα αποτυπωθεί και θα συγκαλυφτεί, μερικώς, από την προσπάθεια του Μιτεράν και των επιγόνων του να αντλήσουν τα μέγιστα αντισταθμιστικά οφέλη από τη γερμανική ενοποίηση (όπως η υπογραφή προνομιακών οικονομικών συμβάσεων στην Ανατολική Γερμανία) και να προωθήσουν εσπευσμένα την ευρωπαϊκή ενοποίηση με μέτρα συζητήσιμα, όπως το κοινό νόμισμα.

Η ευφορία από το ευρώ και τη χάραξη κοινής νομισματικής πολιτικής θα διαλυθεί με την κρίση του 2008 και τη δεινή θέση στην οποία περιήλθαν πολλές χώρες – ιδιαίτερα του ευρωπαϊκού Νότου. Πέρα από τη διεύρυνση των οικονομικών ανισοτήτων ανάμεσα στις χώρες του Βορρά και του Νότου και την κυριαρχική θέση της Γερμανίας στην Ευρώπη, η κρίση θα αναδείξει το γνωστό παράδοξο: σε ένα διαρκώς αλληλοεξαρτώμενο οικονομικό περιβάλλον στο πλαίσιο μιας ισχυρής ένωσης κρατών, που διαθέτει τα βασικά εργαλεία διαχείρισης της οικονομίας, τα εθνικά κράτη επωμίζονται να διαχειριστούν το καθένα χωριστά την οικονομική κρίση που είναι πρωτίστως διεθνής αλλά αγγίζει κυρίως τη δική τους οικονομία.

Το 2009 στο Λονδίνο, Βρετανός καθηγητής, «ευρωσκεπτικιστής»¹, με ρώτησε γιατί είμαι υπέρ της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Η Μεγάλη Βρετανία, απάντησα, λόγω μεγέθους, γλώσσας και κοινοπολιτείας μπορεί να σταθεί μόνη της· η Ελλάδα όχι. Λησμόνησα όσα έλεγα τρεις δεκαετίες πριν ως μέλος του ΚΚΕ Εσωτερικού, αλλά και την επιχειρηματολογία των Μιτεράν και Κολ για ευρωπαϊκές αξίες. Παρότι υποστηρικτής της Ενωσης, το ευρω­παϊκό όραμα μου φάνηκε θαμπό και θολό.

Δεν είναι λίγοι εκείνοι που πιστεύουν σήμερα ότι η Ευρώπη έγινε γερμανική. Αλλοι θεωρούν ότι ξέμεινε από όραμα και άλλοι ότι παραμένει γραφειοκρατική, μακριά από τους πολίτες. Σε αυτούς να προσθέσουμε και έναν αυξανόμενο αριθμό Ευρωπαίων που λόγω κυρίως της κρίσης ψάχνουν τη σωτηρία στο εθνικό κράτος και στο έθνος.

Βέβαια, από τη συνθήκη της Ρώμης διανύθηκε δρόμος πολύς. Φτιάχτηκαν πλήθος θεσμοί και οργανώσεις που άλλαξαν την εικόνα των Ευρωπαίων για τους ίδιους και τους γείτονές τους. Μπορεί τα διάφορα ευρωπαϊκά fora να μη μαγνητίζουν τους Ευρωπαίους, ωστόσο σ’ αυτά συμμετέχουν όλο και περισσότεροι, ιδιαίτερα από τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες. Μένουν ωστόσο πολλά να γίνουν ώστε το όραμα να γίνει πιο θελκτικό, πιο πειστικό.

Για πολλούς «φιλο-ευρωπαϊστές» η λύση συνίσταται στο να βρεθεί η Ενωση πιο κοντά στους πολίτες. Αρκετά πολιτικά κόμματα προκρίνουν θεσμούς προς την κατεύθυνση αυτή (άμεση εκλογή προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, περισσότερες αρμοδιότητες στο Κοινοβούλιο κ.λπ.). Ασφαλώς, τίποτε από αυτά δεν λύνει το θεμελιώδες πρόβλημα, την άνιση κατανομή δύναμης και πλούτου ανάμεσα στα κράτη-μέλη. Αιτούμενο, συνεπώς, είναι η επινόηση θεσμών και διαδικασιών που προάγουν την αλληλεγγύη ανάμεσα στα κράτη και τους λαούς, πράγμα που, όπως έδειξε η τωρινή κρίση, δεν υφίσταται σε ικανοποιητικό βαθμό. Αλλιώς η Ενωμένη Ευρώπη κινδυνεύει να αποτελέσει όνειρο γλυκό, αλλά απατηλό.

* Αναπληρωτής πρύτανης στο Πανεπιστήμιο Πατρών

……………………………………………………………………………………….

1. Ο όρος είναι αδόκιμος. Ο σκεπτικισμός υποδηλοί κάποιον που σκέφτεται. Με την έννοια αυτήν, όλοι θέλουμε να είμαστε σκεπτικιστές. Τελευταία οι Γάλλοι χρησιμοποιούν τον όρο «ευρωφοβικός», αλλά και αυτός είναι συζητήσιμος.