Ανάπτυξη, ΕΣΠΑ και παραγωγική ανασυγκρότηση

Ανάπτυξη, ΕΣΠΑ και παραγωγική ανασυγκρότηση

Γιάννης Τόλιος, διδάκτωρ οικονομικών

Η σημασία της ανάπτυξης ως στοιχείο εξόδου από την κρίση, αποτελεί κοινό τόπο σ’ όλες τις πολιτικές «αφηγήσεις», όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά σε κάθε χώρα. Ωστόσο ο χαρακτήρας της ανάπτυξης (πόροι, φορείς, κλάδοι, υποστηρικτικές πολιτικές, κατανομή αποτελεσμάτων, διεθνείς οικονομικές σχέσεις, κά), δεν σηματοδοτούν το ίδιο περιεχόμενο. Στην περίπτωση της ελληνικής κοινωνίας, που βιώνει τη μεγαλύτερη μεταπολεμική κρίση, το ζήτημα της ανάπτυξης συνδέεται ευθέως με την παραγωγική ανασυγκρότηση της οικονομίας και την επιβίωση του ελληνικού λαού.

Κρίση του νεοφιλελεύθερου μοντέλου «ανάπτυξης»

Οι αιτίες της βαθιάς κρίσης της ελληνικής οικονομίας έχουν να κάνουν με τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές που εφάρμοσαν τις τελευταίες δεκαετίες, με οριακές διαφορές οι κυβερνήσεις ΝΔ και ΠΑΣΟΚ (ιδιωτικοποιήσεις δημοσίων επιχειρήσεων, διάλυση εργασιακών σχέσεων, απορρύθμιση αγορών, αποδόμηση κατάργηση «κοινωνικού κράτους», κά), με στόχο ενίσχυση κέρδους τραπεζικών-εμπορικών-βιομηχανικών-κατασκευαστικών-εφοπλιστικών ομίλων και «κρατικοδίαιτων» καπιταλιστών.
Τα κρισιακά φαινόμενα, με αιχμή την κρίση δημόσιου χρέους, εντάθηκαν από τα μέτρα του Μνημονίου που επέβαλε η τρόϊκα (ΕΕ-ΕΚΤ-ΔΝΤ), στο όνομα δήθεν σωτηρίας της Ελλάδας, αλλά στην ουσία σωτηρία ευρωζώνης-ευρώ, καθώς των κατόχων-ιδιοκτητών του χρηματιστικού κεφαλαίου. Η μείωση 35% της καταναλωτικής ζήτησης (νοικοκυριών και δημοσίου), καθώς δημόσιων-ιδιωτών επενδύσεων κατά 55%, βύθισε το ΑΕΠ, μέσω του αρνητικού πολλαπλασιαστή, από 232 δις το 2009, στα 182 δις το 2013, εκτινάσσοντας την επίσημη ανεργία από 9% στο 28%. Ακόμα και τα κονδύλια των κοινοτικών ταμείων στα πλαίσια του ΕΣΠΑ (περιόδου 2007-2013) δεν απορροφήθηκαν λόγω μεγάλων περικοπών του ΠΔΕ και αδυναμίας εξασφάλισης εθνικής συμμετοχής σε κλαδικά και περιφερειακά προγράμματα. Από την άλλη οι εξαγωγές, παρά τη μεγάλη εσωτερική υποτίμηση της εργατικής δύναμης (40-45%), δεν βελτιώθηκαν (56 δις 2008, σε 53 δις 2013), ούτε το χρόνιο έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο. Η ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας, λόγω σκληρού ευρώ και απουσίας πολιτικών οικοδόμησης συγκριτικών πλεονεκτημάτων πάει από το κακό στο χειρότερο.

Η εμμονή στην ίδια πολιτική «βραχυκυκλώνει» την ανάπτυξη

Η «παραμυθία» της κυβερνώσας ελίτ (ΝΔ και ΠΑΣΟΚ) για «οσονούπω» έναρξη της αναπτυξιακής διαδικασίας και εξόδου από την κρίση, στηριγμένη στους μηχανισμούς της αγοράς, όλο και μετατίθεται στο «εγγύς» μέλλον, με πόρους που θα έλθουν είτε από κοινοτικά ταμεία και ΕΤΕπ, ή εισροή ξένων κεφαλαίων, αύξηση κερδοφορίας επιχειρήσεων, ιδιωτικοποιήσεις, κά. Την ίδια στιγμή «φυγαδεύονται» στο εξωτερικό καταθέσεις και κέρδη (300 δις € μόνο σε τράπεζες της Ελβετίας), σε σημείο που αναρωτιέται ο πρόεδρος των γερμανών βιομηχάνων Χ.Καϊτέλ, γιατί η ελληνική ελίτ περιμένει ξένους επενδυτές για ανάπτυξη και η ίδια φυγαδεύει τα κεφάλαια της στο εξωτερικό.! Η εμπειρία των μέτρων της τελευταίας 5ετίας, δείχνει ότι οι ασκούμενες πολιτικές δεν έχουν αναπτυξιακό προσανατολισμό, αλλά εκτός από υψηλή ανεργία, δημιουργούν νέα γενιά «προβληματικών» επιχειρήσεων με «κόκκινα δάνεια». Από την άλλη οι περικοπές στο ΠΔΕ (από 10 δις σε 6,5 δις) παρεμποδίζουν την απορρόφηση των λίγων συγκριτικά κοινοτικών κονδυλίων στα πλαίσια του ΕΣΠΑ, ενώ το «στράγγιγμα» της τραπεζικής ρευστότητας, επιδεινώνει το πρόβλημα. Ταυτόχρονα τα ενδογενή προβλήματα των προγραμμάτων ΕΣΠΑ (υψηλό κόστος διαχείρισης, υπερτιμολογήσεις έργων, λίγες συγκριτικά νέες θέσεις εργασίας, μεγάλο μέρος για κίνητρα-ενισχύσεις σε μεγάλες επιχειρήσεις, κά), μειώνουν τα αναπτυξιακά αποτελέσματα. Επίσης ο παράγοντας εργασία υφίσταται σκληρά πλήγματα, με συντριβή θεμελιωδών δικαιωμάτων, ελαστικοποίηση εργασιακών σχέσεων, δραστικές περικοπές μισθών-συντάξεων-παροχών κοινωνικής προστασίας, κά. Το αποτέλεσμα δεν είναι «σύγκλιση» αλλά απόκλιση «οικονομικών-κοινωνικών δεικτών», σε σχέση με μέσο όρο ΕΕ.

Το νέο ΕΣΠΑ της περιόδου 2014-2020, ακολουθεί την «πεπατημένη». Επιγραμματικά σημειώνουμε ότι σε σύνολο προβλεπόμενων πόρων 26 δις (20 δις κοινοτική συμμετοχή) το 25% πάει για ενίσχυση της «ανταγωνιστικότητας-επιχειρηματικότητας», 20% για έργα υποδομής με βάση τις κοινοτικές προτεραιότητες (διευρωπαϊκά δίκτυα), 10% για «ανάπτυξη ανθρώπινου δυναμικού» (κυρίως προγράμματα ανακύκλωσης ανεργίας από τα οποία 40-50% διαρρέουν σε ημέτερους), 20% για αγροτικό τομέα σε έργα και δαπάνες στήριξης προϊόντων (οι μικρομεσαίοι αγρότες παίρνουν ….ψίχουλα) και τέλος 25% στα 13 περιφερειακά προγράμματα (ΠΕΠ). Βασική αδυναμία και του νέου ΕΣΠΑ είναι ότι επιλογές και έργα δεν εντάσσονται σε ένα εθνικό σχέδιο οικονομικής-κοινωνικής ανάπτυξης, με τομεακές και κλαδικές δράσεις με επίκεντρο την παραγωγική ανασυγκρότηση της οικονομίας.! Το λεγόμενο «Εθνικό Σχέδιο Ανάπτυξης» που έκανε λόγο ο πρόεδρος του ΣΕΒ κ.Φέσσας σε πρόσφατη συνάντηση του με τον πρόεδρο Δημοκρατίας κ.Παπούλια, ούτε «εθνικό», ούτε «σχέδιο» είναι. Αποτελεί ένα κατάλογο αιτημάτων-απαιτήσεων ενίσχυσης της κερδοφορίας των μεγάλων επιχειρήσεων, με φορολογικές ελαφρύνσεις, επιδότηση ενεργειακού κόστους, μείωση ασφαλιστικών εισφορών, ευελιξία αγοράς εργασίας, κά. Όσον αφορά τις προτεραιότητες των τομεακών ενισχύσεων (τουρισμός, αγροβιομηχανίες, ισχθυοκαλλιέργειες, συνδυασμένες μεταφορές, φαρμακοβιομηχανία, μεταλλουργία-δομικά υλικά και ναυτιλία), γίνονται με όρους προσδοκώμενων κερδών, αφήνοντας στην άκρη το ζήτημα της παραγωγικής ανασυγκρότησης, ισόρροπης ανάπτυξης, αύξησης απασχόλησης, δικαιότερης κατανομής και ανακατανομής εθνικού εισοδήματος κά.

Εναλλακτική στρατηγική με βάση τις κοινωνικές ανάγκες

Μιλώντας για «ανάπτυξη» δεν εννοούμε απλά «μεγέθυνση» (growth), αλλά «κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη» (development). Μια τέτοια ανάπτυξη θέτει προτεραιότητα τις κοινωνικές ανάγκες και απαιτεί επεξεργασία εθνικού σχεδίου παραγωγής ανασυγκρότησης με εξασφάλιση ουσιαστικής συμμετοχής κοινωνικών φορέων και των εργαζόμενων (πρακτικές «συμμετοχικού προϋπολογισμού») στην επεξεργασία και υλοποίηση των στόχων του. Πρωταρχικός σκοπός δημιουργία θέσεων εργασίας και ισόρροπη ανάπτυξη τομέων, κλάδων, περιφερειών, αξιοποιώντας τα «συγκριτικά» και δημιουργώντας «ανταγωνιστικά» πλεονεκτήματα. Ο αγροδιατροφικός και ενεργειακός τομέας, φαρμακοβιομηχανία, βιομηχανία ειδών πλατιάς κατανάλωσης, κοινής ωφέλειας, κοινωνικών υποδομών, νέων τεχνολογιών, μεταλλουργίας, μεταφορών, ναυπηγο-επισκευών-ακτοπλοΐας-ναυτιλίας, τουρισμού, εμπορίου, χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, πολιτισμού, κά, μπορούν να στηρίξουν μια βιώσιμη ανάπτυξη, με οικονομικούς, κοινωνικούς, περιβαλλοντικούς όρους. Φορείς τέτοιας ανάπτυξης είναι κατ’ αρχήν ο ευρύτερος δημόσιος τομέας (ΠΔΕ, Κεντρική Διοίκηση, Αυτοδιοίκηση και ΔΕΚΟ), ο τομέας κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας (συνεταιρισμοί, αυτοδιαχειριστικά σχήματα, κά), καθώς ο ιδιωτικός, κυρίως μικρομεσαίων επιχειρήσεων, με συγκεκριμένο πλαίσιο επιχειρηματικής δράσης (αδειοδοτήσεις, εργασιακά δικαιώματα, φορολογία, χρηματοδότηση, προστασία περιβάλλοντος, πάταξης ολογοπωλίων-κατρέλ, κά). Η κατανομή των αποτελεσμάτων της ανάπτυξης, πρέπει να έχει ως αφετηρία τη συμμετοχή καθενός στην δημιουργία της νέας αξίας (εισοδήματος), ενώ οι μακρο-οικονομικές πολιτικές (φορολογία-κρατικές δαπάνες, εισοδηματική και πιστωτική πολιτική), θα στηρίζουν το σχέδιο της ανασυγκρότησης.

Οι πόροι για παραγωγική ανασυγκρότηση μπορούν να εξασφαλιστούν με δραστική μείωση τοκοχρεολυσίων δημόσιου χρέους (διαγραφή τουλάχιστον μεγαλύτερου μέρους), πάταξη φοροδιαφυγής και φοροκλοπής, δημόσιο και κοινωνικό έλεγχο τραπεζών, αξιοποίηση εξωτερικών πηγών (κοινοτικών κονδυλίων, δανείων, κλπ) με άσκηση πολυδιάστατης-ενεργητικής εξωτερικής πολιτικής, ισότιμης οικονομικής συνεργασίας με όλες τις χώρες, χωρίς αμφισβητήσεις εθνικής και λαϊκής κυριαρχίας. Τέλος από την ίδια την ανάπτυξη, με αύξηση της απασχόλησης και του παραγόμενου πλούτου. Όλα αυτά βέβαια έχουν κι ένα τελικό «δια ταύτα».! Προϋποθέτουν μια κυβέρνηση που με την ενεργητική στήριξη του ελληνικού λαού θα φέρει σε πέρας το σύνθετο, βιώσιμο και ελπιδοφόρο στόχο, ανοικτό στην πρόοδο και προκοπή της ελληνικής κοινωνίας, ιδιαίτερα της νέας γενιάς.