Θερμό καλοκαίρι γεωπολιτικών συγκρούσεων

Θερμό καλοκαίρι γεωπολιτικών συγκρούσεων

Κλιμακώνεται η διεθνής ένταση – Εντείνεται η ευρωπαϊκή κρίση - Φτερό στους ισχυρούς ανέμους η Ελλάδα

Του Γιώργου Παπαϊωάννου

[Πηγή: Δρόμος της Αριστεράς, 01/09/2014]

Ενώ τα πρωτοσέλιδα του ελληνικού Τύπου και η όποια «δημόσια συζήτηση» μάλλον περί άλλων, σημαντικών και ασήμαντων, τυρβάζουν, φτάνει στο τέλος του το θερμότερο, από την άποψη των διεθνών εξελίξεων, καλοκαίρι των τελευταίων χρόνων. Αποκορύφωμα οι τελευταίες μέρες με την ένταση, κυρίως γύρω από το θέμα της Ουκρανίας, να είναι πρωτοφανής. Δεν πρόκειται για μικροεπεισόδια στη διεθνή σκακιέρα. Αρκεί κανείς να ρίξει μια ματιά μόνο στα όσα συζητήθηκαν αλλά και στο γενικότερο κλίμα και τη φρασεολογία που χρησιμοποιήθηκε στην Σύνοδο του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ την Πέμπτη 28/8.

Το Συμβούλιο συγκλήθηκε με αίτημα της Λιθουανίας (μη μόνιμο μέλος μέχρι και το 2015) για να εξετάσει τις καταγγελλόμενες στρατιωτικές κινήσεις της Ρωσίας στο έδαφος της ανατολικής Ουκρανίας, εν μέσω ιδιαίτερα σκληρών δηλώσεων των αντιπροσωπειών της Μεγάλης Βρετανίας και χωρών του ΝΑΤΟ και δηλώσεων Ομπάμα για την ουκρανική κρίση. Στο μεταξύ, η Α. Μέρκελ στο περιθώριο διάσκεψης για τα Δυτικά Βαλκάνια που διοργάνωσε η γερμανική κυβέρνηση στο Βερολίνο, προανήγγειλε συζήτηση για νέες  κυρώσεις σε βάρος της Ρωσίας στην επικείμενη Σύνοδο Κορυφής της Ε.Ε.

Η Σύνοδος του ΝΑΤΟ

Δεν πρόκειται για τις μόνες συνεδριάσεις σε διεθνές επίπεδο, καθώς την Παρασκευή 29/8 συναντήθηκαν οι πρέσβεις των χωρών του ΝΑΤΟ μαζί με την Ουκρανία, αναμένεται η συνεδρίαση και του ΟΑΣΕ, με σημαντικότερη βέβαια την τακτική Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ την ερχόμενη Πέμπτη (4/9) στην Ουαλία με συμμετοχή και πάλι και της Ουκρανίας και συγκεκριμένα του προέδρου της Ποροσένκο. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο διεθνής Τύπος κάνει λόγο για τη σημαντικότερη σύνοδο της Ευρωατλαντικής Συμμαχίας, ακόμα και σε όλο το διάστημα μετά τη λήξη του ψυχρού πολέμου.

Βασικό θέμα συζήτησης για το ΝΑΤΟ θα είναι οι σχέσεις με τη Ρωσία στο φόντο της ουκρανικής ανάφλεξης, αλλά και ο γενικότερος στρατηγικός προσανατολισμός του μπροστά στις νέες εξελίξεις. Χαρακτηριστικά, ο Ράσμουσεν (γ.γ. Του ΝΑΤΟ μέχρι την 1η Οκτωβρίου, οπότε αντικαθίσταται από τον Νορβηγό Στόλενμπεργκ) δήλωσε ότι προέχει η δυνατότητα να είναι «σε θέση το ΝΑΤΟ να ενεργήσει γρήγορα σε αυτό το εντελώς νέο περιβάλλον ασφάλειας στην Ευρώπη». Σε αυτό το πλαίσιο, θα αποφασιστούν το «Σχέδιο Ετοιμότητας Δράσης» (RAP) του Οργανισμού, ο πολλαπλασιασμός των στρατιωτικών ασκήσεων στην περιοχή αλλά και η αύξηση των στρατιωτικών δαπανών των χωρών-μελών του.

Την ίδια στιγμή, ο στρατιωτικός διοικητής της Συμμαχίας στην Ευρώπη, πτέραρχος Μπρίντλαβ, απειλεί με άμεση στρατιωτική αντίδραση αν απειληθεί χώρα-μέλος του ΝΑΤΟ, ενώ το γερμανικό περιοδικό Der Spiegel την Κυριακή, αλλά και άλλες πηγές, κάνουν λόγο για προτάσεις αναπροσανατολισμού της ΝΑΤΟϊκής αντιπυραυλικής ασπίδας προς τη Ρωσία και όχι το Ιράν και την περιοχή της Μέσης Ανατολής.

Στρατηγικές επιδιώξεις

Όλα αυτά συμβαίνουν την ώρα που οι εμπορικές και ενεργειακές μάχες Δύσης-Ρωσίας συνεχίζονται και ο Ουκρανός πρωθυπουργός Γιατσενιούκ προειδοποιεί ότι η Ρωσία προτίθεται να «κόψει» την παροχή φυσικού αερίου προς τις χώρες της Ε.Ε., το χειμώνα, με ανυπολόγιστες συνέπειες. Βαλτικές Χώρες και Πολωνία έχουν αναλάβει το «σκληρό» ρόλο απέναντι στη Ρωσία, δυναμιτίζοντας το κλίμα και ωθώντας σε ανέβασμα της έντασης. Λιθουανία και Λετονία κάνουν λόγο για «ολοφάνερη εισβολή» (έκφραση που απέφυγε ο Ομπάμα αλλά ακόμα και το ουκρανικό ανακοινωθέν) ρωσικού στρατού στην Ουκρανία, καλώντας σε άμεση απάντηση, ενώ η Πολωνία ζητά την ενίσχυση της στρατιωτικής παρουσίας στο έδαφός της σε απόσταση βολής από τη Ρωσία.

Η αναμέτρηση στην Ουκρανία, λοιπόν, αναδεικνύεται σε πολύ μεγάλης σημασίας εξέλιξη που επανακαθορίζει της κινήσεις και τους σχεδιασμούς στην παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα. Δεν είναι όμως η μοναδική αιτία όσων συμβαίνουν αλλά έχει κι αυτή με τη σειρά της τις ρίζες της σε στρατηγικούς σχεδιασμούς των βασικών δυνάμεων.

Οι ΗΠΑ επιχειρούν μια αβέβαιη και δύσκολη ανάκαμψη και την κάλυψη χαμένου εδάφους, μπροστά στην ανάδειξη περιφερειακών δυνάμεων στις άλλες γωνιές του πλανήτη. Η περικύκλωση της Ρωσίας και η ώθηση της Ευρώπης και της Γερμανίας σε μια αντιπαράθεση μαζί της εντάσσεται σε αυτόν το σχεδιασμό. Η Ρωσία, όπως είναι φυσικό, δεν κάθεται με σταυρωμένα τα χέρια απέναντι σε αυτή την εξέλιξη. Την ίδια στιγμή η Ευρώπη βρίσκεται σε στρατηγική αμηχανία και πιέζεται σε κατευθύνσεις που δυσχεραίνουν τα περιθώρια κινήσεων και τη δική της θέση.

Η Ευρώπη κλυδωνίζεται

Η Ευρώπη είναι από πολλές απόψεις ο αδύναμος κρίκος. Η πολιτική κρίση στο εσωτερικό της εντείνεται. Τα αποτελέσματα των πρόσφατων Ευρωεκλογών την ανέδειξαν σε όλο της το μέγεθος, προκαλώντας κύματα ανησυχίας και σκεπτικισμού. Την ίδια στιγμή, τα οικονομικά μεγέθη είναι αμείλικτα. Η Γαλλία είναι ο «μεγάλος ασθενής» αλλά τα μαντάτα δεν είναι καλά για όλη την Ευρωζώνη, ακόμα και για τη Γερμανία.

Το τελευταίο τεύχος του περιοδικού Economist κυκλοφορεί με τίτλο Το αίσθημα του ναυαγίου (ξανά) και απεικονίζει το ευρώ σαν βάρκα που βουλιάζει με επιβαίνοντες τους Μέρκελ, Ολάντ, Ρέντσι και Ντράγκι. Στο βασικό του άρθρο αναφέρει ότι, παρά την ψευδαίσθηση ευφορίας των τελευταίων μηνών, οι πολιτικές και οικονομικές ασθένειες της Ε.Ε. παραμένουν και προμηνύουν δυσάρεστες εξελίξεις για το ευρωπαϊκό «σκάφος».

Σε αυτό το φόντο εξελίχθηκε η πρόσφατη κυβερνητική κρίση στη Γαλλία. Η γερμανική μέγκενη προκαλεί αντιδράσεις ακόμα και ανάμεσα στους κυρίαρχους κύκλους της Γαλλίας που βλέπουν τη χώρα από συνεταίρος του πάλαι ποτέ γαλλογερμανικού άξονα να είναι σήμερα πλήρως υποταγμένη στην ηγεμονία του Βερολίνου, με μεγάλες συνέπειες για το κυβερνών κόμμα και το πολιτικό σύστημα.

Η Ευρώπη λοιπόν κλυδωνίζεται, η γενικευμένη αστάθεια μοιάζει να είναι η φυσική συνέπεια του… ζουρλομανδύα σταθερότητας και πειθαρχίας της Μέρκελ και κανείς δεν μπορεί να ποντάρει με ασφάλεια ούτε καν στην επιβίωση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος τα επόμενα χρόνια. Μια σχετική χαλάρωση της οικονομικής πολιτικής είναι πολύ απλή για να είναι η προβλέψιμη επόμενη μέρα, καθώς τα τελευταία χρόνια οι ευρωπαϊκοί θεσμοί έχουν διαποτιστεί από τη μερκελική ηγεμονία και το στοίχημα δημιουργίας μιας οικονομικής «αυλής» για να μπορέσει η γερμανική οικονομία να ανταπεξέλθει στον παγκόσμιο ανταγωνισμό δεν είναι σχεδιασμός που εγκαταλείπεται εύκολα, ελλείψει και εναλλακτικών στρατηγικών.

Σε μια νέα φάση

Επιστρέφοντας στο ευρύτερο φόντο, διαπιστώνουμε ότι η παγκόσμια οικονομική κρίση και οι διεθνείς ανταγωνισμοί μετακυλίονται πλέον ανοιχτά στο γεωπολιτικό πεδίο. Αυτό είναι το μήνυμα που έρχεται από την Ουκρανία. Όχι, όμως, μόνο από εκεί. Οι εξελίξεις στη Μέση Ανατολή ήταν επίσης καταιγιστικές κατά τη διάρκεια αυτού του θερμού καλοκαιριού. Γάζα, Συρία, Ιράκ διαγράφουν, στην ευρύτερη περιοχή, ένα περιβάλλον που ποτέ δεν ήταν τόσο πολεμικό τις τελευταίες δεκαετίες. Η Μέση Ανατολή ανατινάζεται και οι ΗΠΑ, αφού πρώτα υποδαύλισαν μια σειρά θρησκευτικούς, πολιτικούς και παραστρατιωτικούς παράγοντες, αφού «σταθεροποίησαν» για μερικά χρόνια το Ιράκ, αφού προανήγγειλαν και μετά ανέβαλαν μια επέμβαση στη Συρία, τώρα δηλώνουν, διά μέσω των προχθεσινών δηλώσεων Ομπάμα, ότι δεν έχουν «στρατηγική για τους Τζιχαντιστές» και δεν βιάζονται μέχρι να την αποκτήσουν…

Μπαίνουμε λοιπόν σε μια νέα φάση, όπου τίποτα δεν θυμίζει τις συνόδους κορυφής του G-8, του ΝΑΤΟ και άλλων διεθνών οργανισμών των προηγούμενων ετών, όταν όλοι ορκίζονταν σε ένα παγκόσμιο διευθυντήριο που σχετικά ενιαία θα αντιμετώπιζε μερικές εντάσεις και κάποια εναπομείναντα ασυμμόρφωτα κράτη-παρίες, έστω και με μερικούς διαγκωνισμούς. Ούτε και τις φιέστες για την ομαλή πορεία της Ευρώπης προς την πολιτική και οικονομική της ολοκλήρωση, πειθαρχώντας μόνο κάποιους άτακτους του Νότου.

Ταυτόχρονα, οι γεωπολιτικές αναταράξεις βάζουν δύσκολα προβλήματα στα κοινωνικά και λαϊκά κινήματα. Κάνουν πιο περίπλοκο το ευρύτερο πεδίο παρέμβασης του λαϊκού παράγοντα, καθώς μεγάλοι και περιφερειακοί παίκτες τροφοδοτούν γεγονότα και εξελίξεις στα οποία είναι δύσκολος ο προσανατολισμός. Το παράδειγμα της Αραβικής Άνοιξης είναι, από αυτή την άποψη, το πιο χαρακτηριστικό.

Η Ελλάδα… στον κόσμο της;

Τα γεγονότα που βρίσκονται σε εξέλιξη όχι απλώς δεν αφήνουν ανεπηρέαστη την Ελλάδα, αλλά την εμπλέκουν με ιδιαίτερο τρόπο λόγω της θέσης της αλλά και της ιδιαίτερης οικονομικής και πολιτικής κατάστασης στην οποία έχει περιέλθει τα τελευταία χρόνια.

Όλα τα θέματα συζήτησης που προαναγγέλλονται για την επικείμενη ΝΑΤΟϊκή σύνοδο (ανατολικοί «σύμμαχοι», όξυνση με Ρωσία, Σχέδιο Ετοιμότητας Δράσης, αύξηση εξοπλισμών) αφορούν άμεσα τη χώρα. Ήδη οι ΗΠΑ εντείνουν τις πιέσεις για περαιτέρω αξιοποίηση των Βάσεων, εγκατάσταση νέων συστημάτων και μη επανδρωμένων αεροσκαφών (drones) αλλά και συμμετοχή της Ελλάδας στην αντιπυραυλική άμυνα.

Οι δηλώσεις μετά την πρόσφατη επίσκεψη Αβραμόπουλου στην Ουάσιγκτον ήταν οι κλασικές σε αυτές τις περιπτώσεις. Ενώ, λοιπόν, επαναλήφθηκαν οι γενικές αναφορές στη συνεργασία και τις σχέσεις των δύο πλευρών για την ασφάλεια στην περιοχή, τίποτα δεν αναφέρθηκε για τα συγκεκριμένα θέματα για τα οποία όλα δείχνουν ότι υπάρχουν προχωρημένες συζητήσεις ή και συμφωνίες.

Η Ελλάδα ήδη πληρώνει το τίμημα της νέας διεθνούς όξυνσης και κινείται με μόνη πυξίδα την τυφλή υποταγή στις επιδιώξεις των ΗΠΑ και της Δύσης. Θα ζητούσε κανείς πολλά αν περίμενε μια άλλη πολιτική, τη στιγμή που και χώρες όπως η Γαλλία και η Γερμανία φαίνεται να σύρονται σε κινήσεις που υπαγορεύουν τα αμερικανικά συμφέροντα; Σίγουρα ναι, όσο στο τιμόνι της χώρας βρίσκονται οι πολιτικές δυνάμεις που έχουν συνηθίσει να λένε μόνο «ναι» στις εκάστοτε απαιτήσεις των μεγάλων συμμάχων.

Ο ραγιαδισμός του πολιτικού κατεστημένου φαίνεται ότι ξεπερνά, πλέον, κάθε προηγούμενο όριο. Πέντε σχεδόν χρόνια μνημονιακής -ανώτερης δηλαδή- εξάρτησης τον έχουν κάνει όχι δεύτερη αλλά πρώτη φύση για τους κυβερνώντες. Έτσι, οι δηλώσεις Βούλτεψη ότι «δεν κάνουμε εξωτερική πολιτική με τα ροδάκινα» δεν είναι απλά κωμικές, μιας ανεκδιήγητης εκπροσώπου της κυβέρνησης. Η ακριβής μετάφραση της δήλωσης είναι ότι «δεν κάνουμε εξωτερική πολιτική» σκέτο. Εκτός αν είναι «εξωτερική πολιτική» η συνυπογραφή κάθε απόφασης και τυχοδιωκτισμού των ισχυρών, το σύρσιμο πίσω από το άρμα των ΗΠΑ και της Γερμανίας, η διάρρηξη κάθε άλλης σχέσης και συνεργασίας, η πολιτική του βασιλικότερου του βασιλέως Βενιζέλου για την Ουκρανία, τη Συρία λίγους μήνες πριν, την Κύπρο και ο κατάλογος συνεχίζεται.

Η κατάσταση είναι τραγική γιατί η χώρα δεν βρίσκεται κάπου κοντά στο Λουξεμβούργο (αυτό δυστυχώς θα πρέπει να γίνει κατανοητό και σε κύκλους στελεχών της Αριστεράς) αλλά στο μάτι του κυκλώνα των διεθνών εξελίξεων. Τα αποτελέσματα της έντασης με τη Ρωσία σε εμπορικό και ενεργειακό επίπεδο είναι σημαντικότατα αλλά κινδυνεύουν να είναι σχεδόν αμελητέα μπροστά σε αυτά που μπορεί να επιφέρει το πιο συνολικό πλέγμα των ανακατατάξεων στην περιοχή.

Η γειτονική Τουρκία μετά την αλλαγή στις θέσεις του προέδρου και του πρωθυπουργού προσανατολίζεται απέναντι στη νέα κατάσταση, μετράει τις απώλειες και τις δυσκολίες στα ανατολικά της και υποχρεώνεται να αντιμετωπίσει με άλλους όρους το Κουρδικό ζήτημα, δρομολογεί τις επόμενες κινήσεις σε Αιγαίο και Θράκη, αξιολογεί σημαντικά και εντείνει τις πιέσεις για διχοτομικές λύσεις στην Κύπρο.

Η ελληνική πολιτική ηγεσία είναι γυμνή απέναντι σε αυτές τις εξελίξεις, επιλέγει το στρουθοκαμηλισμό, είναι επικίνδυνη όσο ποτέ για τον τόπο. Ένα σχέδιο διεξόδου της χώρας από τη δύσκολη σημερινή κατάσταση απαιτεί μια σύνθετη και συνολική πολιτική. Η Αριστερά, και ειδικότερα ο ΣΥΡΙΖΑ, σε σημαντική πολιτική θέση σήμερα, πρώτη πολιτική δύναμη στις πρόσφατες Ευρωεκλογές, δεν μπορεί να ανταπεξέλθει στο ρόλο της χωρίς μια πολιτική πρόταση κατανοητή στο λαό σε αυτές τις απαιτητικές συνθήκες. Και μια τέτοια πρόταση δεν μπορεί να εξαντλείται μόνο στο οικονομικό πεδίο ή στο στενά ελληνικό γίγνεσθαι.

[Δημοσίευση: Φύλλο 226, 30/8/2014]