Ευρωεκλογές 2014: Οι βασικές διαιρετικές τομές του εκλογικού σώματος

Ευρωεκλογές 2014: Οι βασικές διαιρετικές τομές του εκλογικού σώματος

Του Χριστόφορου Βερναρδάκη

[Πηγή: REDNotebook, 29/05/2014]

Εισαγωγή

Δύο χρόνια μετά τις δύο βουλευτικές αναμετρήσεις του 2012 που διαμόρφωσαν ένα εντελώς διαφορετικό τοπίο στον κομματικό ανταγωνισμό, οι ευρωεκλογές του 2014 αποτέλεσαν το πρώτο «εθνικής τάξεως» εκλογικό γεγονός και απέδειξαν ότι οι βασικές τομές που συντελέστηκαν το 2012 έχουν βαθύνει και σταθεροποιηθεί.

Επιβάλλεται να επισημανθεί προκαταβολικά ότι ο τύπος των ευρωεκλογών δεν είναι ταυτόσημος με των βουλευτικών. Οι ευρωεκλογές είναι εκλογές «β’ τάξεως» όπως ονομάζονται συνήθως στη βιβλιογραφία, εκλογές δηλαδή που έχουν χαμηλότερης ισχύος κεντρικά διακυβεύματα: α) δεν εκλέγουν κυβέρνηση και επομένως δεν κρίνουν ευθέως την εντολή διακυβέρνησης και, β) προσφέρονται περισσότερο για μια «ιδεολογική καταγραφή» σε σχέση με την πολιτική «πραγματική» προτίμηση. Τούτων δοθέντων, τα δεδομένα τους πρέπει να τα δούμε περισσότερο ως «τάση», παρά ως απόλυτα συγκρίσιμα με τις βουλευτικές εκλογές στοιχεία. Ολες οι παρατηρήσεις του κειμένου πρέπει να θεωρηθούν «αρχικές», οι οποίες τις επόμενες ημέρες πρέπει να δουλευτούν βαθύτερα.

Η «εκλογική εκκαθάριση» της διετίας κατέγραψε λοιπόν τα εξής γενικά δεδεομένα: α) την εκλογική νίκη ενός κόμματος της ριζοσπαστικής αριστεράς, γεγονός ιστορικής σημασίας τόσο για το ελληνικό κομματικό σύστημα όσο και για τα ευρωπαϊκά, και μάλιστα με ποσοστό σχεδόν ισοδύναμο με των βουλευτικών εκλογών, β) τη μεγάλη εκλογική μείωση των κομμάτων της συγκυβέρνησης (ΝΔ – ΠΑΣΟΚ/Ελιά) που υποχώρησαν κατά 11.5%, μετατόπιση ιλιγγιώδης στα εκλογικά χρονικά, γ) την συρρίκνωση του τρίτου εταίρου της συγκυβέρνησης του 2012, της ΔΗΜΑΡ, γεγονός πάντως που είχε προεξοφληθεί τουλάχιστον ένα χρόνο πριν, δ) την επικύρωση της εκλογικής ανόδου της Χρυσής Αυγής, που πλέον αποτελεί βασική συνιστώσα του κομματικού συστήματος και, ε) την χαμηλότερη των προσδοκιών τους καταγραφή σχημάτων όπως οι ΑΝΕΛ, το ΚΚΕ και το νεοσύστατο «κεντροαριστερό» ΠΟΤΑΜΙ.

1. Η συμμετοχή στις εκλογές/αντιπολιτικές στάσεις

Οι ευρωεκλογές του 2014 διεξήχθησαν μία εβδομάδα μετά τον α’ γύρο των δημοτικών και περιφερειακών εκλογών. Η χρονική επιλογή των δύο εκλογών είχε εμφανή επίδραση στην εκλογική συμμετοχή τη β’ Κυριακή. Όπως φαίνεται αναλυτικά στον Πίνακα 1, από 6.088.121 ψηφοφόρους την Κυριακή του α’ γύρου το εκλογικό σώμα μειώθηκε στις ευρωεκλογές σε 5.932.100, δηλαδή κατά 156.021 άτομα. Σε σχέση με τις εκλογές του Ιουνίου 2012 η μείωση φτάνει τα 284.698 άτομα, ενώ σε σχέση με τον Μάιο του 2012 τα 544.718 άτομα (!). Η μείωση του εκλογικού σώματος συνέβαλε στο να διαμορφώσει για τα κόμματα της συγκυβέρνησης ένα ελαφρώς καλύτερο φαινομενικά αποτέλεσμα, αφού είναι σχεδόν βέβαιον από τις έρευνες εκλογικής συμπεριφοράς ότι η αύξηση της συμμετοχής θα ενίσχυε αριθμητικά και ποσοστιαία τα κόμματα της μη-συγκυβέρνησης. Το στοίχημα της μεγαλύτερης προσέλευσης στην κάλπη δεν επιτεύχθηκε για τα αριστερά κόμματα (κυρίως για τον ΣΥΡΙΖΑ).

ΠΙΝΑΚΑΣ 1: Η ΕΚΛΟΓΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, 1996-2014

ΕΚΛΟΓΕΣ	ΑΡΙΘΜΟΣ ΨΗΦΙΣΑΝΤΩΝ
ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 1996	6.978.656
ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 1999	6.712.684
ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 2000	7.026.527
ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΕΣ 2002	7.267.049
ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 2004	7.573.368
ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 2004	6.283.637
ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΕΣ 2006	7.110.538
ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 2007	7.355.026
ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 2009	5.261.355
ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 2009	7.044.479
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ 2010	5.988.678
ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 2012 (Α)	6.476.818
ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 2012 (Β)	6.216.798
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ 2014	6.088.121
ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 2014	5.932.100

Πηγή: ΥΠΕΣ, Εκλογικά Αποτελέσματα

Ετσι, η πραγματική αποχή καταγράφηκε στο 28.5% σε ό,τι αφορά στις ευρωεκλογές, ενώ ήταν 27% περίπου στον α’ γύρο των Περιφερειακών/Δημοτικών.

Παραμένει βεβαίως το γενικό συμπέρασμα, ότι η εκλογική συμμετοχή στην Ελλάδα μειώνεται σταθερά σε σχέση με την προηγούμενη δεκαετία. Συγκριτικά με τις Βουλευτικές εκλογές του 2004 το εκλογικό σώμα εμφανίζεται μειωμένο κατά 1.641.268 ψηφοφόρους, εκτινάσσοντας την αποχή σε τεράστια για τα ελληνικά ιστορικά δεδομένα επίπεδα. Η οικονομική και κοινωνική κρίση σχετίζεται, όπως φαίνεται, ευθέως με την εμπιστοσύνη στον κοινοβουλευτισμό και στις εκλογές.

Ταυτόχρονα, όπως φαίνεται στον Πίνακα 2, ενισχύθηκε αρκετά η επιλογή της άκυρης/λευκής ψήφου, τόσο σε σχέση με τις προηγούμενες ευρωεκλογές όσο και σε σχέση με τις δύο βουλευτικές εκλογές του 2012.

ΠΙΝΑΚΑΣ 2: Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΛΕΥΚΗΣ–ΑΚΥΡΗΣ ΨΗΦΟΥ 1996-2014

ΕΚΛΟΓΕΣ	ΑΡΙΘΜΟΣ ΛΕΥΚΩΝ / ΑΚΥΡΩΝ	ΠΟΣΟΣΤΟ % ΤΩΝ ΨΗΦΙΣΑΝΤΩΝ
ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 1996	198.607	2.8
ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 1999	283.988	4.2
ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 2000	158.516	2.2
ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΕΣ 2002	441.918	6.1
ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 2004	166.667	2.2
ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 2004	161.005	2.5
ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΕΣ 2006	467.015	6.6
ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 2007	196.020	2.7
ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 2009	133.818	2.5
ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 2009	186.137	2.6
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ 2010	545.880	9.1
ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 2012 (Α)	152.682	2.4
ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ 2012 (Β)	61.334	1.0
ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ 2014	434.241	7.1
ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ 2014	225.494	3.8

Πηγή: ΥΠΕΣ, Εκλογικά Αποτελέσματα

2. Η χωρική γεωγραφία της ψήφου–η συνέχεια της «ταξικής πόλωσης»

Οι Ευρωεκλογές του 2014 πιστοποίησαν τη μεταβολή της εκλογικής βάσης των κομμάτων. Θα έλεγε κανείς ότι στην ουσία σταθεροποίησαν την «εικόνα» του Ιουνίου 2012, η οποία πλέον δεν πρέπει να θεωρείται «μεταβατική». Αντιθέτως, η κοινωνική διαστρωμάτωση της ψήφου στις ευρωεκλογές έδειξε ότι «μεταβατική» ήταν η εικόνα που είχε προκύψει τον Μάιο του 2012.

Στον Πίνακα 3 καταγράφεται η «χωρική» κατανομή της ψήφου και διαγράφεται η διαφοροποιημένη εκλογική βάση των κομμάτων, αλλά και η εμβάθυνση της ταξικής πόλωσης που προέκυψε από τις εκλογές του Ιουνίου ’12. Το ποσοστό των κομμάτων ανά κατηγορία περιοχής είναι ορθότερο να συγκρίνεται όχι με τόσο με το εθνικό ποσοστό αλλά με το ποσοστό στις αστικές περιοχές. Αυτό που κανείς εύκολα διαπιστώνει είναι η απολύτως διαφοροποιημένη συμπεριφορά μεταξύ των «εργατικών–μισθωτών» περιοχών και των «υψηλών» (αστικών) περιοχών. Οι μεν πρώτες δίνουν ισχυρά ποσοστά στον ΣΥΡΙΖΑ και στο ΚΚΕ, πολύ ισχυρότερα από το μέσο ποσοστό τους στις αστικές περιοχές, οι δε δεύτερες επιλέγουν με πολύ μεγάλη στατιστική σημαντικότητα την ΝΔ (και δευτερευόντως το ΠΟΤΑΜΙ).

ΠΙΝΑΚΑΣ 3: Η εκλογική επιρροή των κομμάτων στις Ευρωεκλογές 2014 σε επιλεγμένες περιοχές βάσει της κοινωνικοεπαγγελματικής (κ/ε) τους τυπολογίας (ποσοστά %)

	ΣΥΡΙΖΑ	ΝΔ	ΧΑ	ΕΛΙΑ	ΠΟΤΑΜΙ		ΚΚΕ	ΑΝΕΛ
ΕΘΝΙΚΟ ΠΟΣΟΣΤΟ	26.6	22.7	9.4	8.0		6.6	6.1	3.5
ΠΟΣΟΣΤΟ ΣΤΙΣ ΑΣΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ	26.1	21.6	8.2	7.6		7.2	6.2	3.6
«Υψηλές περιοχές»
Βουλιαγμένη	16.0	41.5	7.4	5.3		8.9	2.6	4.5
Βούλα	19.9	36.6	6.8	5.8		8.8	3.0	3.8
Ψυχικό	13.2	49.8	5.9	5.4		8.7	2.0	1.6
Φιλοθέη	12.3	52.5	5.1	5.0		9.2	1.5	1.6
Εκάλη	7.8	59.0	4.6	4.2		7.4	1.4	1.9
ΜΕΣΗ ΤΙΜΗ «Υψηλών»	13.8	47.9	6.0	5.1		8.6	2.1	2.7
«Υψηλές – μεσαίες περιοχές»
Χολαργός	27.4	24.9	7.3	6.7		8.1	5.0	3.2
Αγ. Παρασκευή	27.4	26.2	7.0	7.1		8.0	4.9	3.2
Χαλάνδρι	27.3	25.6	7.0	6.4		8.7	5.6	3.1
Βριλήσσια	26.3	26.8	7.0	6.4		9.4	4.6	2.9
Μαρούσι	27.1	25.3	7.3	6.8		8.8	5.3	3.4
ΜΕΣΗ ΤΙΜΗ «υψηλών -μεσαίων»	27.1	25.7	7.1	6.7		8.6	5.1	3.2
Μεσαίες περιοχές
Ελληνικό	28.4	19.1	7.5	6.3		9.2	8.9	3.6
Ζωγράφου	29.2	22.3	8.0	7.4		7.0	7.6	3.0
Γαλάτσι	30.8	17.8	8.8	6.7		7.9	8.1	3.3
Βύρωνας	32.6	18.9	8.0	6.3		7.2	9.2	3.1
ΜΕΣΗ ΤΙΜΗ «μεσαίων»	30.2	19.5	8.1	6.7		7.8	8.4	3.2
Περιοχές «μισθωτών εργατών»
Καματερό	32.1	14.4	10.9	6.4		6.5	10.1	3.8
Κερατσίνι	33.0	14.4	10.7	5.7		6.7	9.6	3.8
Νίκαια	34.3	13.7	10.2	6.0		6.5	11.2	3.9
Αγ. Ιωάννης Ρέντη	34.3	15.1	12.1	5.4		6.1	7.4	4.1
Περιστέρι	34.9	15.6	9.6	5.6		6.4	9.9	3.6
Αιγάλεω	34.5	15.1	9.9	6.0		6.6	9.5	3.5
ΜΕΣΗ ΤΙΜΗ «μισθωτών -εργατικών περιοχών»	33.8	14.7	10.6	5.8		6.4	9.6	3.8

Πηγή: ΥΠΕΣ, Επεξεργασία Εκλογικών Αποτελεσμάτων

Όσο κανείς «ανεβαίνει» (ή αντίστοιχα «κατεβαίνει») στην κλίμακα της κοινωνικής χωρικής διαστρωμάτωσης βλέπει με σαφήνεια τις διαφοροποιήσεις για κάθε κόμμα. Ο ΣΥΡΙΖΑ αποτελεί κυρίως μια εκλογική συμμαχία των «μισθωτών-εργατικών» στρωμάτων με τα μεσαία στρώματα. Λόγω της κρίσης φαίνεται ότι έχει αποκτήσει όμως ισχυρά ακροατήρια και στα μεσοαστικά στρώματα. Αντίθετα, είναι πλήρως σχεδόν απομονωμένος στις αστικές περιοχές. Το ΚΚΕ «ακολουθεί» τη χωρική γεωγραφία του ΣΥΡΙΖΑ, δείχνοντας ουσιαστικά ότι μεταξύ των εκλογικών σωμάτων αναπτύσσεται αμφίδρομη επικοινωνία. Η ΝΔ ακολουθεί την ακριβώς αντίθετη φορά, δείκτης και αυτός της μεγάλης πολιτικής-ταξικής πόλωσης που διακρίνει τον κομματικό ανταγωνισμό. Είναι ισχυρότατη στις «αστικές» περιοχές (εδώ πρέπει κανείς να συνυπολογίσει, επιπλέον, και τη μεγάλη δύναμη που κατέγραψαν και τα υπόλοιπα σχήματα της νεοφιλελεύθερης δεξιάς, όπως οι ΓΕΦΥΡΕΣ), όμως έχει συρρικνωθεί δραματικά στις «λαϊκές» και «μεσαίες» περιοχές, ενώ φαίνεται να χάνει και τις «τάξεις-στηρίγματα», δηλαδή τα μεσοαστικά στρώματα.

Η ΧΑ βρίσκει την υποστήριξή της περισσότερο στις «λαϊκές» και «μεσαίες» περιοχές. Αντίθετα, το ειδικό της βάρος μειώνεται στις «αστικές» και «μεσοαστικές» περιοχές. Είναι επομένως δυνατό μόρφωμα, που διεκδικεί στο επίπεδο της ψήφου ένα μέρος της «λαϊκής αντισυστημικότητας».

Το ΠΟΤΑΜΙ καταγράφηκε τελικά, όπως διαφαινόταν άλλωστε, ως ένα μόρφωμα διαμαρτυρίας περισσότερο των αστικών και μεσοαστικών στρωμάτων. Η Ελιά δείχνει μια «πολυσυλλεκτικότητα» χαμηλής αντοχής. Τα ποσοστά της ήρθαν κατά βάση από την αγροτική περιφέρεια.

Μια τελική παρατήρηση για τη «χωρική» ψήφο: δεν φαίνεται να επιβεβαιώνεται μια εκτίμηση που είχε διατυπωθεί από κάποιον αναλυτή προεκλογικά ότι μεταξύ των λαϊκών στρωμάτων και των μεσοαστικών/αστικών υπάρχει τεράστια απόσταση, ένα ασυνεχές. Τα δεδομένα δείχνουν ότι η απόσταση (δηλαδή η «πόλωση») αφορά και μεγάλο μέρος των μεσοαστικών στρωμάτων. Οι ευρωεκλογές έδειξαν ότι οι κυρίαρχες τάξεις τείνουν να μείνουν χωρίς «τάξεις-στηρίγματα», προφανώς λόγω της τεράστιας κοινωνικής και οικονομικής καταστροφής μεγάλου μέρους των μεσοαστικών στρωμάτων. Η τάση αυτή μένει να δούμε πώς θα εξελιχθεί τους επόμενους μήνες και έως τις εκλογές.

3. Τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της ψήφου – η συνέχεια της «ταξικής πόλωσης»

Η εικόνα της χωρικής πόλωσης επιβεβαιώνεται από την κοινωνική/επαγγελματική διαστρωμάτωση της ψήφου, όπως αποτυπώνεται στον Πίνακα 4. Εδώ μπορεί να παρατηρήσει κανείς ευκρινέστερα τον τύπο κοινωνικής-εκλογικής συμμαχίας που τείνει σήμερα να διαμορφωθεί με τα υφιστάμενα κόμματα. Οι παρατηρήσεις που προκύπτουν θα πρέπει να ιδωθούν βεβαίως υπό το πρίσμα της τεράστιας αναταραχής που έχει προκληθεί στη δομή της εργασίας αυτά τα χρόνια. Οι διαφοροποιήσεις που παρατηρούνται σε γενικές γραμμές αφορούν σε μία «στροφή» προς τα αριστερά των μισθωτών του δημόσιου τομέα και της μεγάλης δεξαμενής των ανέργων, αλλά και στη διαφαινόμενη «συντηρητικοποίηση» μεγάλου μέρους της σημερινής εργασίας στον ιδιωτικό τομέα.

ΠΙΝΑΚΑΣ 4: Η εκλογική επιρροή των κομμάτων κατά κοινωνικο-επαγγελματική κατηγορία

	ΣΥΡΙΖΑ	ΝΔ	ΧΑ	ΕΛΙΑ	ΠΟΤΑΜΙ	ΚΚΕ	ΑΝΕΛ
ΕΘΝΙΚΟ ΠΟΣΟΣΤΟ	26.6	22.7	9.4	8.0	6.6	6.1	3.5
Εργοδότες- Επιχειρηματίες	8.7	37.4	23.5	9.0	1.0	8.7	4.5
Αυτοαπασχολούμενοι Αγρότες/ κτηνοτρόφοι	37,5	22.5	10.0	7.5	5.0	10.0	2.5
Αυτοαπασχολούμενοι Ελεύθεροι επαγγελματίες (επιστήμονες)	21.0	22.0	11.0	2.2	7.7	4.4	5.5
Επαγγελματίες -Βιοτέχνες - Μικροί έμποροι	32.0	12.8	11.2	4.8	7.2	3.2	5.6
Μισθωτοί Δημοσίου Τομέα	43.5	7.2	2.9	7.2	10.1	5.8	1.4
Μισθωτοί Ιδιωτικού Τομέα	21.0	20.0	15.2	6.7	7.6	8.6	1.9
Άνεργοι (για πρώτη φορά)	27.3	9.1	18.2	9.1	15.0	9.0	2.5
Άνεργοι (έχουν χάσει τη δουλειά τους)	36.3	12.9	12.9	2.4	5.6	7.3	1.4
Νοικοκυρές	28.3	24.4	9.4	6.3	3.9	7.1	3.1
Συνταξιούχοι	20.3	32.1	5.9	13.2	6.8	5.7	3.1
Μαθητές / Σπουδαστές / Φοιτητές	44.0	12.0	0	4.0	4.0	4.0	3.0

Πηγή: VPRC, Αθροιστικά Δεδομένα Εκλογικών Ερευνών, Μάιος 2014

Όπως φαίνεται από τα στοιχεία, καταγράφεται μία μεγάλη απόκλιση στην ψήφο στο εσωτερικό της μισθωτής εργασίας, μεταξύ δημόσιου τομέα και ανέργων από τη μια και σημερινών εργαζόμενων στον ιδιωτικό τομέα από την άλλη. Στις δύο πρώτες κατηγορίες είναι εμφανές το μεγάλο προβάδισμα του ΣΥΡΙΖΑ. Αντίθετα, στους μισθωτούς του ιδιωτικού τομέα (προσοχή: στους σημερινούς μισθωτούς) φαίνεται μια σχετική αντοχή της ΝΔ, αλλά και μια ισχυρή επιρροή της ΧΑ. Με άλλα λόγια, πιθανόν η γεωγραφία του σημερινού ιδιωτικού τομέα να έχει αλλοιωθεί.

Βεβαίως, η εικόνα αυτή της ψήφου των μισθωτών του ιδιωτικού τομέα προέρχεται κυρίως από τα μεσαία και ανώτερα στελέχη του. Στις κατηγορίες αυτές ο ΣΥΡΙΖΑ καταγράφει ένα ισχνό 11.8% και 13.8% αντίστοιχα, ενώ παρατηρείται και στις δύο κατηγορίες προβάδισμα της ΝΔ με 23.5% και 20% αντίστοιχα, αλλά και εξαιρετικά υψηλά ποσοστά για την ΧΑ με 20% και 14% αντίστοιχα. Στην κατηγορία των υψηλών στελεχών του ιδιωτικού τομέα καταγράφεται και ισχυρή παρουσία του ΠΟΤΑΜΙΟΥ με 12%.

Αντίθετα, στις κατώτερες θέσεις της απασχόλησης (κατώτερο προσωπικό γραφείου, ανειδίκευτη εργασία, ειδικευμένη εργασία, ελαστική απασχόληση-part time) o ΣΥΡΙΖΑ καταγράφει ένα ποσοστό κοντά στο 30%, με το μεγαλύτερο στην κατηγορία των ανειδίκευτων εργατών (33.3%).

Η κοινωνική κατανομή της ψήφου δείχνει μια μεγάλη ανακατάταξη σε σχέση με το μεταπολιτευτικό παρελθόν. Η κοινωνική κατηγορία των αυτοαπασχολούμενων αγροτών φαίνεται να κινείται πια προς τα αριστερά (ΣΥΡΙΖΑ αλλά και ΚΚΕ). Ομως, η κοινωνική κατηγορία των αυτοαπασχολούμενων επιστημονικών επαγγελμάτων (δικηγόροι, μηχανικοί, γιατροί, κλπ) φαίνεται να κινείται μάλλον προς τα «δεξιά», δίνοντας ισχυρά ποσοστά σε ΝΔ, ΠΟΤΑΜΙ, αλλά και ΧΑ.