Ο υποδιοικητής Μάρκος «πέθανε»

Ο υποδιοικητής Μάρκος «πέθανε»

Το περασμένο Σάββατο ανακοίνωσε αυτοπροσώπως τον «θάνατο» της μυθικής φυσιογνωμίας του, του πιο εμβληματικού αντάρτη του 21ου αιώνα, που παραχωρεί τη θέση του για να αφήσει χώρο σε μια νέα γενιά ιθαγενών ηγετών.

Της Χριστίνας Πάντζου

[Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών, 28/05/2014] 

«Από σήμερα συμφωνήσαμε πως ο Μάρκος παύει να υπάρχει». Επειτα από απουσία χρόνων, το περασμένο Σάββατο ο υποδιοικητής Μάρκος εμφανίστηκε σε εκδήλωση στη μνήμη του δολοφονήμενου συντρόφου του αντάρτη «Γκαλεάνο» και ανακοίνωσε τον «θάνατο» της μυθικής φυσιογνωμίας του και την αποχώρησή του από εκπρόσωπος του Σαπατιστικού Στρατού για την Εθνική Απελευθέρωση, EZLN. Σαπατιστικός, όπως επιμένει καταγγέλλοντας τον «γλωσσικό ιμπεριαλισμό» που επιβάλλει την αγγλική προφορά ενός «ζ» που είναι ανύπαρκτο στα ισπανικά.

Ισως οι χιλιάδες που παραβρέθηκαν σε αυτή την τελετή να άκουσαν την τελευταία δημόσια ομιλία του πιο εμβληματικού αντάρτη του 21ου αιώνα, απορώντας που παραχωρεί τη θέση του για να αφήσει χώρο σε μια νέα γενιά ιθαγενών ηγετών. Αλλά για τους Σαπατίστας δεν υπάρχουν μη ανακλητά αξιώματα, ούτε μόνιμες ιεραρχίες.

Μαγνήτισε τον πλανήτη

Ο Μάρκος εμφανίστηκε σαν μετεωρίτης στη μεξικανική και διεθνή σκηνή της Αριστεράς. Από την δεκαετία του 1960 και τον Τσε δεν υπήρξε άλλος Λατινοαμερικάνος αντάρτης που να μαγνήτισε τόσο το ενδιαφέρον του πλανήτη. Πρόβαλε «από το πουθενά» τον Γενάρη του 1994 με την ένοπλη εξέγερση των ιθαγενών της Τσιάπας. Λίγες ημέρες μαχών. Δεκάδες νεκροί. Η ανακωχή. Ο διάλογος. Μια Συμφωνία Ειρήνης για συνταγματική αναθεώρηση και αναγνώριση των δικαιωμάτων των ιθαγενών που ποτέ δεν τήρησε η κυβέρνηση. Αυτό ήταν το έναυσμα για τη μεταμόρφωση του υποδιοικητή («αφού διοικητής είναι ο λαός») Μάρκος με την μπαλακλάβα, την πίπα, το δηκτικό του χιούμορ και την πρόζα του -εμπνευσμένη από την ντοπιολαλιά και τη σκέψη των ιθαγενών λαών- σε ένα μιντιακό φαινόμενο που κατέκτησε τον κόσμο και έγινε μαγνήτης για νέους επαναστατημένους με αιτία.

Ο Μάρκος συνηθίζει να εμφανίζεται και να εξαφανίζεται απρόσμενα. Το έκανε το 2001, έπειτα από σιωπηρή δουλειά πολλών ετών, με την ιστορική «Πορεία στο Χρώμα της Γης», όταν οι Σαπατίστας ταξίδεψαν από την Τσιάπας στην πρωτεύουσα, διεκδικώντας την τήρηση των συμφωνιών και τη συνταγματική αναθεώρηση. Εκεί όπου τους περίμενε ένα εκατομμύριο κόσμος και ανάμεσά τους ο Ζοζέ Σαραμάγκου, η Ντανιέλ Μιτεράν, ο Βάθκεθ Μονταλμπάν ή ο Αλέν Τουρέν, αλλά τους κορόιδεψε το Κογκρέσο. Το επανέλαβε το 2003, έπειτα από δύο χρόνων ανασύνταξης στα βουνά της Λακαντόνα, εγκαινιάζοντας τις «κοινότητες της καλής διαχείρισης», αυτόνομους σαπατιστικούς δήμους που έχτισαν δομές αυτάρκειας στα οικονομικά, την υγεία, την παιδεία, την δικαιοσύνη. Και επανήλθε το 2006 όταν η αριστερά είχε την δυνατότητα να φτάσει στην κυβέρνηση με τον Λόπες Ομπραντόρ, αλλά ο Μάρκος αρνήθηκε να τον στηρίξει εγκαινιάζοντας την «Αλλη Εκστρατεία». Με αυτήν διέσχισε επί ένα χρόνο 31 Πολιτείες συνομιλώντας με κινήματα, γιατί «δεν πρέπει να σκεφτόμαστε την Αριστερά από τα πάνω αλλά από τα κάτω», γι’ αυτό και σύνθημά τους έγινε «κάτω και προς τα αριστερά». Κι έπειτα πέρασε ξανά στην αφάνεια, αφήνοντας να φουντώσουν οι φήμες ότι έχει καρκίνο, ότι πεθαίνει, ότι πέθανε σε μια πλούσια συνοικία της πρωτεύουσας…

Απολογισμός

Χρόνια αργότερα, ο Μάρκος -που ποτέ δεν έχει παραδεχθεί πως είναι (όπως επιμένει η κυβέρνηση) ο Ραφαέλ Σεμπαστιάν Γκιγιέν Βισέντε, ο μεσοαστός, ακαδημαϊκός και φιλόσοφος που λάτρεψε τον Αλτουσέρ, τον Ντεριντά και τον Φουκό-, σε μια συνέντευξή του στη Λάουρα Καστεγιάνος κάνει έναν απολογισμό αυτών των χρόνων. Λέει πως η παραδοσιακή μεξικανική Αριστερά τούς στήριξε όσο έμεναν στην Τσιάπας. Λες και υπήρχε ένας είδος καταμερισμού εργασίας: «Εσείς μιλήστε εκεί και γράψτε ποιήματα [...] και εμείς αναλαμβάνουμε την πολιτική των μεγάλων θεμάτων». Μιλά για τις ευρωπαϊκές ομάδες αλληλεγγύης: «Δεν τολμούν να το πουν ανοιχτά, αλλά είναι σαν να λένε πως “οι Σαπατίστας πέρασαν της μόδας, αφού δεν ασχολούνται τα μίντια γιατί να τους στηρίξουμε”».

Και αναλύει το δικό του φαινόμενο, τον Μάρκος-ίνδαλμα, εξηγώντας πως πρόκειται για μια «φυσιογνωμία» που δημιούργησαν τα ΜΜΕ με την ενθάρρυνση του EZLN: «Αρχισε σαν μια πολύπλοκη επιχείρηση προσέλκυσης της προσοχής, ένα θαυμαστό μαγικό κόλπο, ένα πονηρό παιχνίδι της σοφίας των ιθαγενών που προκαλούσε τον μοντερνισμό σε ένα από τα προπύργιά του: τα μέσα επικοινωνίας». Ο Μάρκος ήταν ένα είδος «ολογράμματος» που φτιάχτηκε από τους Σαπατίστας για να ασχοληθούν τα ΜΜΕ με τους ιθαγενείς και καταστρέφεται από αυτούς τώρα που με την αλλαγή γενιάς στην οργάνωση δεν είναι χρήσιμο.

«Ανάμεσα στο φως και τη σκιά»

Πέντε χρόνια μετά την τελευταία δημόσια εμφάνισή του, ο υποδιοικητής Μάρκος έφτασε πάνω στο άλογό του στην κοινότητα Ρεαλιδάδ (Πραγματικότητα) και διάβασε το φερόμενο ως τελευταίο του ανακοινωθέν ως εκπροσώπου των Σαπατίστας, μιλώντας για μια αποχώρηση που είχε συμφωνηθεί ήδη από πέρσι με την ανάληψη πρωταγωνιστικού ρόλου του υποδιοικητή Μωυσή.

Οπως και τα άλλα του κείμενα, κι αυτό το δεκασέλιδο με τίτλο «Ανάμεσα στο φως και τη σκιά» είναι γεμάτο αινίγματα, φράσεις ακατάληπτες για τον ορθολογικό νου των Δυτικών και γι’ αυτό ανοιχτές σε πολλές ερμηνείες. Εφυγε αλήθεια; Θα πάψει να γράφει; Και σε ποιο άλλο μετερίζι θα βρεθεί; Ο ίδιος απαντά: «Ο Γκαλεάνο έπεσε. Κάποιος έπρεπε να δώσει τη ζωή του για να ξαναγεννηθεί. Ο Μάρκος δεν υπάρχει πια. Λέγομαι Γκαλεάνο. Εξεγερμένος υποδιοικητής Γκαλεάνο. Γιατί μου είπαν πως όταν θα ξαναγεννιόμουν θα το έκανα συλλογικά».