Ουκρανία: Πόλεμος για μια νέα Γιάλτα στον κόσμο

Ουκρανία: Πόλεμος για μια νέα Γιάλτα στον κόσμο

του Γκεόργκι Μποβτ*

[Πηγή: Η Σύγχρονη Ρωσία, 04/03/2015]

Η αντιπαράθεση που μαίνεται στην Ουκρανία δεν είναι απλά μια περιφερειακή, αδελφοκτόνος σύγκρουση. Σημαίνει μια γενικότερη ρήξη στον κόσμο για τη δημιουργία ενός νέου παγκόσμιου, πολυπολικού συστήματος, κόντρα στη μονοκρατορία των ΗΠΑ. Και βέβαια, σηματοδοτεί νέες παγκόσμιες συμμαχίες.

Ολόκληρος ο κόσμος παρακολουθεί πώς θα τελειώσει η αντιπαράθεση στην Ουκρανία. Όχι η αντιπαράθεση του Κιέβου και των αυτονομιστών του Ντονμπάς, αλλά μια ιστορία πολύ μεγαλύτερης κλίμακας. Η Ρωσία ουσιαστικά έχει ρίξει το γάντι στο σύστημα εκείνο των διεθνών σχέσεων, το οποίο διαμορφώθηκε μετά τον Ψυχρό πόλεμο.

Καμιά συμφωνία, η οποία -κατά το παράδειγμα των συμφωνηθέντων στη Γιάλτα- θα συνόψιζε τα αποτελέσματα αυτού του πολέμου, δεν έχει υπογραφεί. Η ένωση της Γερμανίας, η κατάρρευση του Συμφώνου της Βαρσοβίας και της ΕΣΣΔ, πραγματοποιήθηκε συνοδευόμενη από τα χαμόγελα των πρώην αντιπάλων, τις μεγαλόστομες διακηρύξεις σχετικά με την έλευση της ένδοξης εποχής του θριάμβου των πανανθρώπινων αξιών. Ορισμένοι μάλιστα, όπως για παράδειγμα ο υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας στις αρχές της δεκαετίας του ΄90, Χανς Ντίτριχ Γκένσερ, ακόμη και στο ΝΑΤΟ έδιναν το πολύ δυο-τρία χρόνια ζωής ακόμη.

Οι εμμονές της Δύσης

Ωστόσο, οι ψευδαισθήσεις διαλύθηκαν γρήγορα. Η Δύση «σιωπηρά» είχε αρχίσει να θεωρεί ότι ο Ψυχρός πόλεμος τελείωσε με νίκη της μιας εκ των πλευρών, επομένως, με τους «ηττημένους» τι συζήτηση μπορεί να γίνει; Οι αντιρρήσεις της Μόσχας εναντίον του «μονοπολικού κόσμου» φαίνονταν σαν εκδήλωση παλιών αυτοκρατορικών συνδρόμων. Το ΝΑΤΟ διευρύνονταν προς Ανατολάς. Στην ΕΕ, ύστερα από τη διεύρυνσή της -επίσης προς την Ανατολή- εμφανίστηκαν πολλές χώρες, οι πολιτικές ελίτ των οποίων έκαναν καριέρα πάνω στην «αντιμετώπιση του ρωσικού ιμπεριαλισμού».

Ταυτόχρονα, στη Μόσχα όλο και περισσότεροι εκπρόσωποι της άρχουσας τάξης θεωρούσαν ότι μια περαιτέρω υποχώρηση είναι απαγορευτική. Όταν το Φεβρουάριο του 2014 έφυγε από το Κίεβο κακήν κακώς υπό την πίεση των διαδηλώσεων ο νόμιμα εκλεγμένος πρόεδρος Γιανουκόβιτς, στο Κρεμλίνο προκλήθηκε η αίσθηση ότι «ο εχθρός βρίσκεται προ των πυλών».

Νέα Γιάλτα

Στην ιδανική περίπτωση βέβαια, η Μόσχα θα ήθελε ο πόλεμος στην Ουκρανία να τελειώσει όχι με τα συμφωνηθέντα στο Μινσκ, αλλά με μια δεύτερη Γιάλτα. Ωστόσο, προς το παρόν δεν είναι εφικτό να επιβληθεί στη Δύση ένα τέτοιο σενάριο. Πρωτίστως επειδή η Δύση θεωρεί ότι η Ρωσία είναι πολύ αδύναμη. Οι τιμές του πετρελαίου έπεσαν και η οικονομία της δέχεται πλήγματα από τις Δυτικές κυρώσεις. Και το σημαντικότερο, η Μόσχα μοιάζει να μην διαθέτει καθόλου συμμάχους. Ακόμη και το Καζακστάν και η Λευκορωσία απέχουν από το να επιδοκιμάσουν τα όσα κάνει η Ρωσία σε σχέση με την Ουκρανία και τα όσα έκανε στην Κριμαία.

Παρόλα αυτά η απουσία συμμάχων δεν σημαίνει επ’ ουδενί ότι ο Βλαντίμιρ Πούτιν δεν διαθέτει συμπαθούντες στον κόσμο. Κάθε άλλο. Αυτοί είναι πολλοί, με πρώτον απ’ όλους την Κίνα. Όχι, το Πεκίνο δεν θα ταχθεί ανοιχτά στο πλευρό του Πούτιν στην αντιπαράθεση με την Αμερική. Όμως, αν για την Ουάσιγκτον το να μην αφήσει τον Πούτιν «να νικήσει» στην Ουκρανία έχει θεμελιώδη σημασία, για το Πεκίνο απ’ την άλλη είναι σημαντικό η Αμερική να μην βγει θριαμβεύτρια από αυτή την ιστορία. Την ίδια ώρα, η Κίνα θα προσπαθήσει επίσης και να ενισχύσει την δική της θέση, εκμεταλλευόμενη τη δύσκολη θέση στην οποία βρίσκεται η Μόσχα. Στη ρωσική κυβέρνηση λοιπόν έχουν ηχήσει ήδη προτάσεις να εκχωρηθούν στην Κίνα μια σειρά από κοιτάσματα στρατηγικής σημασίας.

Θετικά προσκείμενοι στη Μόσχα είναι και αρκετοί στον ισλαμικό κόσμο. Για το Ιράν είναι πολύ πιο βολικό να ελίσσεται στα παιχνίδια του με την Αμερική στην περιοχή της ευρύτερης Μέσης Ανατολής με την υποστήριξη της «αντιαμερικανικά προδιατεθειμένης» Μόσχας, παρά να συμφωνήσουν η Μόσχα και η Ουάσιγκτον για συντονισμό των ενεργειών τους στο θέμα του Ιράν. Άλλα ισλαμικά καθεστώτα, θα προτιμούσαν -το λιγότερο- και αυτά, να αποδυναμωθεί σε κάποιο βαθμό η αμερικανική ηγεμονία, διότι είναι άγνωστο τι μπορεί να αναμένει κανείς από αυτή. Η Αμερική πότε στηρίζει τον πρόεδρο της Αιγύπτου Μουμπάρακ, πότε χαιρετίζει την Αραβική άνοιξη και την άνοδο στην εξουσία των ισλαμιστών, και άλλοτε επικρίνει τους αιγύπτιους στρατιωτικούς για τις «αντιδημοκρατικές» μεθόδους ανατροπής των ισλαμιστών.

Η Λατινική Αμερική, και αυτή πλέον δεν αποτελεί μια «μεγάλη αυλή» των ΗΠΑ. Οι ποπουλιστές που βρέθηκαν εκεί στην εξουσία, φλερτάρουν όλο και πιο φανερά με τη Μόσχα, και είναι σαφές ότι αυτό δεν το κάνουν τόσο για τη βραχυπρόθεσμη προοπτική των σχέσεών τους με τη Ρωσία, όσο για την πιο μακρινή. Όταν θα αποδειχθεί οριστικά ότι ο λεγόμενος «μονοπολικός κόσμος» απεδείχθη όχι και τόσο ανθεκτικός, όσο φαινόταν στις αρχές της δεκαετίας του ΄90.

Μακρύς ο πόλεμος;

Κάθε άλλο μάλιστα, στην πράξη αποδείχθηκε λιγότερο σταθερός και αξιόπιστος απ’ ότι ήταν δομημένος ο κόσμος τον καιρό του Ψυχρού πολέμου, ο οποίος στηριζόταν στην ισορροπία δυνάμεων και σε συγκεκριμένους κανόνες του παιχνιδιού, που σε γενικές γραμμές ήταν σεβαστοί. Αντίθετα με τη σημερινή κατάσταση, κατά την οποία για τους δήθεν «παγκόσμιους κανόνες» έχει μείνει μόνο ένας διαιτητής, ο ίδιος ορίζει τους κανόνες, ο ίδιος επιτηρεί το απαράβατό τους, ο ίδιος μάλιστα μπορεί να τους παραβιάζει, αν αυτό του είναι πολύ αναγκαίο.

Στην πραγματικότητα, αυτό το καταλαβαίνουν και στη Μόσχα και στην Ουάσιγκτον. Γι’ αυτό, η αντιπαράθεση στην Ουκρανία δεν θα τελειώσει σύντομα. Είναι ένα ζήτημα αρχής και για τις δυο πλευρές, και ως εκ τούτου θα διαρκέσει ακόμη για πολύ.

*Ο συντάκτης είναι πολιτικός επιστήμων, μέλος του Συμβουλίου Εξωτερικής και Αμυντικής Πολιτικής.