Foreign Affairs: Λιτότητα Vs Δημοκρατία στην Ελλάδα

Λιτότητα Vs Δημοκρατία στην Ελλάδα

Η Ευρώπη διαβαίνει τον Ρουβίκωνα

Ακριβώς όπως ο Καίσαρας διέβη το Ρουβίκωνα, παρά τις προειδοποιήσεις τής Ρωμαϊκής Γερουσίας να μην το κάνει, έτσι και ο Αλέξης Τσίπρας αποφάσισε να προσπαθήσει να τερματίσει την λιτότητα στην Ελλάδα, παρά το ότι οι ηγέτες τής Ευρώπης λένε ότι δεν πρέπει.

Των Mark Blyth and Cornel Ban*

[Πηγή: Foreign Affairs, 30/01/2015]

Μπορεί να είναι περίεργο να χρησιμοποιείται μια ρωμαϊκή μεταφορά για να περιγράψει ένα ελληνικό πολιτικό γεγονός, αλλά στην προκειμένη περίπτωση, είναι ταιριαστό. Ακριβώς όπως ο Ιούλιος Καίσαρας διέσχισε τον ποταμό Ρουβίκωνα γιατί μπορούσε, παρά τις προειδοποιήσεις τής Ρωμαϊκής Γερουσίας να μην το κάνει, έτσι και ο Αλέξης Τσίπρας, ο ηγέτης τού κόμματος κατά της λιτότητας ΣΥΡΙΖΑ, αποφάσισε να προσπαθήσει να σταματήσει την λιτότητα [1] στην Ελλάδα, παρά το ότι οι ηγέτες τής Ευρώπης λένε ότι δεν πρέπει [2]. Το αν ο Τσίπρας θα πετύχει είναι ακόμα ασαφές, αλλά ό, τι κι αν συμβεί, η νίκη του αποτελεί μια κρίσιμη καμπή για την Ευρώπη - ένα σήμα ότι ο χρόνος έχει εξαντληθεί για τις πολιτικές λιτότητας.

Ένας «Τσίπρας» έπρεπε να συμβεί κάπου τελικά, επειδή απλώς είναι πολύς ο καιρός που ζητείται από τους ανθρώπους να ψηφίζουν για την εξαθλίωση σήμερα, βασισμένοι σε υποσχέσεις για ένα καλύτερο αύριο που δεν έρχεται ποτέ. Αν η ψήφος για την εξαθλίωση φέρνει μόνο περισσότερη εξαθλίωση, τελικά οι άνθρωποι θα σταματήσουν να ψηφίζουν για αυτό -και το χρονοδιάγραμμα του «τελικά» θα εξαρτηθεί από το αν η περιουσία των ανθρώπων εξαντλείται. Στην ελληνική περίπτωση, οι υποστηρικτές τού απερχόμενου κόμματος της Νέας Δημοκρατίας και των πολιτικών της περί λιτότητας συνιστούν το ένα τέταρτο του εκλογικού σώματος που εξακολουθεί να έχει περιουσιακά στοιχεία (συντάξεις, τίτλους και χαρτοφυλάκια) μετά από πέντε χρόνια ύφεσης και οι οποίοι θέλουν να διατηρήσουν αυτά που έχουν. Το 36% που ψήφισαν ΣΥΡΙΖΑ ήταν οι νέοι, αυτοί που δεν έχουν περιουσιακά στοιχεία, και οι άνεργοι - άνθρωποι που είτε έχασαν αυτό που κάποτε είχαν ή δεν είχαν ποτέ αρκετά εξαρχής. Η ανάπτυξη 1,9% [3] πέρυσι στην Ελλάδα ουσιαστικά δεν σημαίνει τίποτα σε μια κοινωνία που έχει χάσει σχεδόν το 30% του ΑΕΠ [4] σε λίγο περισσότερο από μισή δεκαετία˙ Με την τρέχουσα πορεία, θα χρειαστούν, σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις [5], δύο γενιές για να ανέβει η χώρα πάλι στην επιφάνεια.

Η νίκη τού ΣΥΡΙΖΑ προσφέρει δύο μαθήματα στην υπόλοιπη Ευρώπη. Πρώτον, κανείς δεν ψηφίζει υπέρ μιας 15ετούς ύφεσης. Δεύτερον, δεν μπορείς να έχεις έναν «χρυσό κανόνα» [6] σε μια δημοκρατία. Είτε ο χρυσός κανόνας θα φύγει, είτε η δημοκρατία θα φύγει, και αυτή είναι η επιλογή που η Ευρώπη μπορεί να αντιμετωπίσει νωρίτερα από ό, τι νομίζει.

Το ευρώ είναι ο χρυσός κανόνας που προσποιείται ότι δεν είναι τέτοιος -και εκεί είναι το ζήτημα. Ενώ η Ευρώπη έχει μια πληθώρα εθνικών κοινοβουλίων και ελεύθερες και δίκαιες εκλογές, καθώς και ένα Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και πολλαπλούς θεσμούς με εξουσιοδότηση να εκπροσωπούν τα συμφέροντα των πολιτών, όταν μια χώρα είναι μέλος τής ευρωζώνης συμβαίνουν ορισμένα πράγματα που παρακάμπτουν κάθε πιθανό δημοκρατικό έλεγχο. Από την άλλη πλευρά, η πιστωτική ιστορία της ξαναγράφεται. Η Ελλάδα και η Ιταλία έφτασαν να δανείζονται όπως η Γερμανία (με προβλέψιμα αποτελέσματα). Από την άλλη πλευρά, όταν μια χώρα τής ευρωζώνης πλήττεται από ένα οικονομικό σοκ, δεν μπορεί να ανταποκριθεί σε αυτό μέσω της συναλλαγματικής ισοτιμίας (υποτίμηση) ή χρησιμοποιώντας το νομισματοκοπείο (πληθωρισμός). Θα πρέπει να επιλέξει ανάμεσα στην χρεοκοπία, η οποία δεν επιτρέπεται, και στην ισοσκέλιση του ισολογισμού της μέσω της εσωτερικής υποτίμησης (λιτότητας). Και αν αυτό σημαίνει ότι πρέπει να συμβούν ένα-δυό συνταγματικά πραξικοπήματα [7] στην καρδιά τής δημοκρατίας για να περάσουν αυτές οι πολιτικές, όπως συνέβη στην Ιταλία και στην Ελλάδα το 2011, τότε ας είναι.

Έτσι η λιτότητα γίνεται το μόνο παιχνίδι στην πόλη [8]. Αν και μπορεί να είναι λογικό για οποιαδήποτε χώρα να είναι αυστηρή, όταν πολλές χώρες που μοιράζονται το ίδιο νόμισμα το πράττουν χωρίς κοινή δημοσιονομική πολιτική, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι μόνο μια μαζική συρρίκνωση του ΑΕΠ και μια αντίστοιχη αύξηση του χρέους -το οποίο είναι ακριβώς αυτό που συνέβη [9] στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια. Η ενίσχυση της εμπιστοσύνης των καταναλωτών και των επενδυτών που υποτίθεται ότι θα εξασφάλιζε η λιτότητα δεν υλοποιήθηκε ποτέ, και η ευρωζώνη στο σύνολό της διολίσθησε στην ύφεση, και στην συνέχεια, η περιφέρεια στην καχεξία και στον αποπληθωρισμό. Τώρα που έχουν συμβεί όλα αυτά, όμως, η πολιτική τής υποστήριξης του ευρώ έχει αλλάξει, και έχει αλλάξει εντελώς.

Μέχρι τώρα, η εμμονή των πολιτικών τής ευρωζώνης στην καταπολέμηση του πληθωρισμού τούς έχει προσδώσει μια μονόπλευρη αντίληψη της πολιτικής. Στην πραγματικότητα, η Ευρώπη δεν είχε οποιουδήποτε μεγέθους πρόβλημα πληθωρισμού από το 1970. Αυτό που αντιμετωπίζει σήμερα είναι ο αποπληθωρισμός, και δεδομένου ότι οι πολιτικές τού πληθωρισμού και του αποπληθωρισμού είναι πολύ διαφορετικές, οι λανθασμένες επιλογές πολιτικής παράγουν «ΣΥΡΙΖΕΣ».

Ο πληθωρισμός, στο κάτω-κάτω, δεν είναι μια γενική κακουχία που πονάει εξίσου όλα τα μέλη τής κοινωνίας, αλλά ένας φόρος ειδικών τάξεων [10]. Οι έχοντες, ιδιαίτερα εκείνοι με τίτλους ως περιουσιακά στοιχεία, χάνουν περισσότερο και πιο γρήγορα από όσο άλλες ομάδες που μπορούν να πιέσουν το κράτος να τις διευκολύνει, κάτι το οποίο είναι ο λόγος που σε συνθήκες πληθωρισμού οι πιστωτές υποφέρουν και οι οφειλέτες ευημερούν. Κατά συνέπεια, οι περίοδοι πληθωρισμού παράγουν ένα είδος πολιτικής, όπου τα συμφέροντα των πιστωτών έρχονται στο προσκήνιο και το κράτος αναγκάζεται να υποχωρήσει. Η δεκαετία τού 1920 ήταν μια τέτοια περίοδος και η δεκαετία τού 1970 μια άλλη - όταν η Ευρώπη και το ευρώ άρχισαν να παίρνουν την σημερινή τους μορφή.

Ο αποπληθωρισμός είναι διαφορετικός. Αντί να χάνουν οι πιστωτές και να επωφελούνται οι οφειλέτες, στον αποπληθωρισμό σχεδόν όλοι χάνουν [11], ανεξάρτητα από την κατηγορία των περιουσιακών τους στοιχείων. Εξετάστε την επιλογή τού αν θα εργαστείτε. Ένας εργαζόμενος, ο οποίος αποφασίζει να συμφωνήσει σε μια περικοπή τής αμοιβής του για να δώσει αξία στον εαυτό του σε μια θέση εργασίας είναι ατομικά ορθολογικός. Αλλά συλλογικά, αν όλοι οι εργαζόμενοι το δοκιμάσουν αυτό, το αποτέλεσμα είναι μια κατάρρευση της κατανάλωσης. Οι εργοδότες, σίγουρα, εξασφαλίζουν φθηνότερο εργατικό δυναμικό αλλά και λιγότερη ζήτηση για τα προϊόντα τους. Οι λογικές μεμονωμένες αντιδράσεις τους είναι να μειώσουν τις τιμές για να τονώσουν τις πωλήσεις -αλλά και πάλι, η συνολική επίδραση αυτών των αντιδράσεων είναι να μειώσουν περαιτέρω τις τιμές. Αυτό αυξάνει τους πραγματικούς μισθούς σε μια εποχή που η οικονομία συρρικνώνεται, κάτι που οδηγεί σε περισσότερες απολύσεις. Σε έναν τέτοιο κόσμο, όπου σχεδόν όλοι χάνουν, οι εκκλήσεις στοχεύουν σε μια κρατική παρέμβαση ώστε να σταματήσει η αιμορραγία, και τελικά, εισακούονται. Αυτό συνέβη την δεκαετία τού 1930, και αυτό συμβαίνει και πάλι σήμερα.

Αυτό είναι που εκπροσωπούν ο Τσίπρας και ο ΣΥΡΙΖΑ: Την στιγμή που η Ευρώπη φεύγει από τις ακόμη βαθύτερες και συνεχώς ευρύτερες ανοιχτές αγορές κεφαλαίου και από τον θεσμοθετημένο νεοφιλελευθερισμό [12] και πηγαίνει σε ένα σύστημα στο οποίο η πολιτεία επιστρέφει για να επαναβεβαιώσει την κυριαρχία της πάνω στις αγορές. Σε εκείνο το σημείο, είτε η δημοκρατία θριαμβεύει επί των αγορών (κάτι που δεν χρειάζεται να είναι μια προοδευτική κίνηση, όπως καταδεικνύει η άμεση επιλογή τού ΣΥΡΙΖΑ γα τον κυβερνητικό του εταίρο [13]) είτε οι αγορές υπονομεύουν την δημοκρατία για να προστατεύσουν τις αξίες των περιουσιακών τους στοιχείων. Το ποια πορεία θα επιλέξουν οι ευρωπαϊκές χώρες θα καθοριστεί στα επόμενα λίγα χρόνια, αλλά μια ματιά στην ήπειρο υποδηλώνει ότι μια τέτοια επιλογή πράγματι έρχεται.

Η Ελλάδα μπορεί να έχει διασχίσει τον Ρουβίκωνα πρώτη, αλλά λόγω του μεγέθους της στην ευρωπαϊκή οικονομία η Ισπανία [14] μπορεί να είναι αυτή που θα αλλάξει το παιχνίδι. Στην Ισπανία, το Podemos [15] είναι πιθανό να σχηματίσει έναν νικηφόρο συνασπισμό τής αριστεράς μετά τις γενικές εκλογές τής χώρας το φθινόπωρο [16], ιδίως μετά την επίδραση της παρουσίας τού ΣΥΡΙΖΑ. Στην Ιρλανδία, το Sinn Fein [17] είναι φτιαγμένο από τα ίδια στοιχεία αντι-λιτότητας και έχει ανεβεί σημαντικά στις δημοσκοπήσεις. Παρά το γεγονός ότι τα εν λόγω κόμματα συχνά ονομάζονται ως ακραία, είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι οι βάσεις υποστήριξής τους, ανεξάρτητα από τις περίεργες συνδέσεις τού αρχηγού τους [18], είναι δημοκρατικές πολιτικές δυνάμεις των οποίων ο πυρήνας των αξιώσεων είναι ένα τέλος στην αυτοκαταστροφική λιτότητα και στις εξαθλιωτικές μισθολογικές πολιτικές- απηχεί το κύριο ρεύμα τής σοσιαλδημοκρατίας [19] και τις συστάσεις πολλών διακεκριμένων οικονομολόγων και στις δύο πλευρές τού Ατλαντικού [20]. Όσον αφορά την ελάφρυνση του χρέους [21], τα κόμματα αυτά απλώς επαναλαμβάνουν την κλασική οικονομική υπόθεση ότι το χρέους των χωρών τους είναι πάρα πολύ μεγάλο για να αναβιώσουν οι επενδύσεις σε επίπεδα που θα επιτρέπουν υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Οι ωριμάνσεις μπορεί να παραταθούν επ’ αόριστον, αλλά αν δεν αποκατασταθεί η ανάπτυξη το παιχνίδι θα έχει τελειώσει [22], και όχι μόνο για την Ελλάδα.

Για εκείνους που φοβούνται τον ΣΥΡΙΖΑ και τους αριστερούς ομολόγους του, αξίζει να δουν τις εναλλακτικές λύσεις στην ριζοσπαστική δεξιά. Από την Βρετανία ως την Ουγγαρία, τα πολιτικά κόμματα -των οποίων η ιδεολογία καλύπτει όλο το φάσμα από τους ξεκάθαρα ναζιστές [23] (η Χρυσή Αυγή στην Ελλάδα) ως τους εθνικιστές-λαϊκιστές (το Κόμμα Ανεξαρτησίας τού Ηνωμένου Βασιλείου [24] και το γαλλικό Εθνικό Μέτωπο [25]) - εργάζονται για να διοχετεύσουν την δημόσια οργή σε μια διαφορετική κατεύθυνση. Έχοντας ακούσματα από τις περασμένες σκοτεινές ημέρες τής Ευρώπης, μεταφράζουν τις διαπραγματεύσιμες αντιθέσεις για την οικονομική πολιτική σε μη διαπραγματεύσιμες συγκρούσεις για την εθνική ταυτότητα. Επιτίθενται στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, ακόμη περισσότερο από όσο τα κόμματα της αριστεράς, αμφισβητούν τα δημοκρατικά δικαιώματα των υφιστάμενων πολιτών, και ρίχνουν λάδι στην φωτιά τής ξενοφοβίας προς τις εθνοτικές μειονοτήτες και τους μετανάστες. Αν οι κυρίαρχες ελίτ τής Ευρώπης θέλουν να σώσουν το ευρωπαϊκό σχέδιο, και το ευρώ στην καρδιά του, θα πρέπει να αρχίσουν να μετέχουν ενεργά στα δημοκρατικά αριστερά κόμματα όπως ο ΣΥΡΙΖΑ και το Podemos αντί να τα αποφεύγουν [26]. Αν δεν το κάνουν, θα οδηγήσουν κάποια από αυτά τα κόμματα σε ασταθείς συμμαχίες αριστεράς-δεξιάς ή, αν αποτύχουν στην εντολή τους, θα αφήσουν ανοιχτό το πεδίο στις πολιτικές δυνάμεις των οποίων οι στόχοι θα είναι πολύ πιο ριζοσπαστικοί από την απλή αναδιάρθρωση του χρέους και την αντίσταση στην λιτότητα.

Αυτό που διακυβεύεται τώρα δεν είναι απλά οι επόμενες κινήσεις τού ΣΥΡΙΖΑ ή ακόμη και ένα πιθανό «Grexit». Αυτά είναι τα συμπτώματα, όχι οι αιτίες. Το πρόβλημα είναι ότι οι ευρωπαϊκές Αρχές, καθοδηγούμενες από την Γερμανία, προβαίνουν σε μια πολιτική αποπληθωρισμού κάτω από έναν ψευδο-χρυσό κανόνα, περιμένοντας τους πολίτες να ψηφίζουν επ’ αόριστον για την εξαθλίωσή τους προκειμένου να σώσουν την αξία των περιουσιακών στοιχείων των πιστωτών [27]. Σε έναν τέτοιο κόσμο, αμφότερες οι δυνάμεις τής ριζοσπαστικής αριστεράς και της δεξιάς πτέρυγας μπορεί μόνο να κερδίζουν έδαφος σε πολλές υποτιθέμενες σταθερές χώρες [28], και πιο γρήγορα από όσο νομίζουμε. Για να αποφευχθεί αυτή η μοίρα, οι ισχυροί τής ηπείρου θα πρέπει να κάνουν κάποια συμφωνία με τον ΣΥΡΙΖΑ τώρα [29] -γιατί αυτό που μπορεί να ακολουθήσει ίσως είναι πολύ χειρότερο [30].

Copyright © 2002-2014 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Στα αγγλικά: http://www.foreignaffairs.com/articles/142828/mark-blyth-and-cornel-ban/...

Σύνδεσμοι:
[1] http://www.syriza.gr/article/id/59907/SYRIZA---THE-THESSALONIKI-PROGRAMM...
[2] http://www.washingtontimes.com/news/2015/jan/27/germany-holds-greece-to-...
[3] http://www.tradingeconomics.com/greece/gdp-growth-annual
[4] http://www.tradingeconomics.com/greece/gdp
[5] http://www.nber.org/papers/w20185
[6] http://books.google.com/books?hl=en&lr=&id=rztpAgAAQBAJ&oi=fnd&pg=PP1&dq... standard democracy blyth&ots=46lEy-r90y&sig=ZhbUl5YrUMcQwVTE3bGWqLdPQDc#v=onepage&q=gold standard democracy blyth&f=false
[7] http://blogs.telegraph.co.uk/finance/ambroseevans-pritchard/100027284/eu...
[8] http://www.foreignaffairs.gr/articles/69420/mark-blyth/i-aytapati-tis-li...
[9] https://www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2011/wp11158.pdf
[10] http://crookedtimber.org/2004/11/29/fighting-inflation-as-class-warfare/
[11] http://www.bis.org/publ/work186.htm
[12] http://www.cambridge.org/US/academic/subjects/politics-international-rel...
[13] http://www.theguardian.com/world/2015/jan/26/greece-elections-who-are-in...
[14] http://elpais.com/elpais/2015/01/21/inenglish/1421834814_183584.html
[15] http://blogs.ft.com/the-world/2014/11/podemoss-spending-plans-lack-finan...
[16] http://en.wikipedia.org/wiki/Opinion_polling_for_the_Spanish_general_ele...
[17] https://www.jacobinmag.com/2015/01/ireland-water-charges-sinn-fein/
[18] http://www.ft.com/intl/cms/s/0/a87747de-a713-11e4-b6bd-00144feab7de.html...
[19] http://www.socialeurope.eu/2015/01/syriza/
[20] http://www.ft.com/intl/cms/s/0/639cf9b0-a1a0-11e4-bd03-00144feab7de.html...
[21] http://www.ft.com/intl/cms/s/0/639cf9b0-a1a0-11e4-bd03-00144feab7de.html...
[22] http://www.ft.com/intl/cms/s/0/44c56806-a556-11e4-ad35-00144feab7de.html...
[23] http://www.theguardian.com/world/2014/jun/07/greece-golden-dawn-fascism-...
[24] http://www.nytimes.com/2014/02/09/world/europe/far-right-british-nationa...
[25] http://www.euppublishing.com/doi/abs/10.3366/nfs.2013.0049
[26] http://www.ft.com/intl/cms/s/0/14f1ccdc-847c-11e4-ba4f-00144feabdc0.html...
[27] http://www.ft.com/intl/cms/s/0/51990d4c-7f92-11e4-b4f5-00144feabdc0.html...
[28] http://www.bbc.com/news/world-europe-29202793
[29] http://www.ft.com/intl/cms/s/0/44c56806-a556-11e4-ad35-00144feab7de.html...
[30] http://www.theguardian.com/world/2014/apr/16/greece-golden-dawn-hitler

*Ο MARK BLYTH είναι καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στην έδρα Eastman στο Πανεπιστήμιο Brown.
Ο CORNEL BAN είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στην Σχολή Διεθνών Μελετών Frederick C. Pardee στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης.