Δημοκρατία και αγορές

Δημοκρατία και αγορές

Του Τάσου Τσακίρογλου

[Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών, 11/04/2014]

Στην πόλη-κράτος της Αθήνας είχε συνειδητά θεσμοθετηθεί ο χωροταξικός διαχωρισμός ανάμεσα στην Εκκλησία του Δήμου και στην Αγορά, επιλογή που σηματοδοτούσε το διαφορετικό νόημα που απέδιδαν οι Αθηναίοι στους δύο θεσμούς. Η μεν πρώτη εξέφραζε την ουσία της συμμετοχικής δημοκρατίας, ενώ η δεύτερη ανταποκρινόταν στις λειτουργίες της καθημερινότητας και αποτελούσε το οικονομικό κέντρο της πόλης.

Η Αγορά βρίσκεται στους βορειοδυτικούς πρόποδες της Ακρόπολης, ενώ η Εκκλησία του Δήμου συνεδρίαζε αρχικά στον λόφο της Πνύκας και στη συνέχεια στο θέατρο του Διονύσου. Φυσικά όλες οι σημαντικές και καθοριστικές για την πόλη αποφάσεις λαμβάνονταν στην Εκκλησία του Δήμου, στην οποία συμμετείχαν όλοι οι Αθηναίοι πολίτες. Εδώ οριστικοποιούνταν και εγκρίνονταν όλοι οι νόμοι και αποφασιζόταν εάν η Αθήνα θα προχωρήσει σε πόλεμο ή θα συνάψει ειρήνη.

Φαινόμενα πελατειασμού υπήρχαν και στην αρχαιότητα, τόσο στην Ελλάδα όσο και στη Ρώμη. Είναι γνωστό ότι για την καταπολέμησή του οι Αθηναίοι, για παράδειγμα, είχαν θεσμοθετήσει την αμειβόμενη συμμετοχή σε δημόσιους θεσμούς, όπως τα δικαστήρια, ενώ τον ίδιο στόχο απεξάρτησης από τους τοπικούς πάτρωνες είχε και ο χωρισμός των πολιτών σε Δήμους, στους οποίους αναμείχθηκαν υποχρεωτικά οι διάφορες φυλές.

Προς τι αυτή η ιστορική αναδρομή; Η αλήθεια είναι ότι οι μελαγχολικές σκέψεις μου γεννήθηκαν εν αναμονή της αυτοκράτειρας Μέρκελ, η οποία φθάνει στην Αθήνα για να επιθεωρήσει την επαρχία της.

Τις τελευταίες δεκαετίες δεν ζούμε απλώς τη διαστρέβλωση του νοήματος της δημοκρατίας, αλλά την πλήρη ανατροπή και αντικατάστασή της από ένα υβρίδιο ολιγαρχικής πλουτοκρατίας. Το κοινοβούλιο σήμερα όχι απλώς δεν έχει διακριτό και κυρίαρχο ρόλο σε σχέση με την Αγορά (Αγορές σήμερα), αλλά, αντίθετα, αποτελεί ένα προσάρτημά τους, το οποίο οι τελευταίες διατηρούν ως αναγκαίο κακό. Ενας θεσμός που ουσιαστικά επικυρώνει και περιβάλλει με ένα μανδύα νομιμότητας αποφάσεις που έχουν ληφθεί εν πολλοίς εξωθεσμικά, σε κλειστά κονκλάβια, μακριά από τον τόπο και τους ανθρώπους τους οποίους αφορούν. Αυτή η άυλη και πανταχού παρούσα ύπαρξη, η οποία «τα πανθ’ ορά», είναι σήμερα η εξουσία του πλούτου. Γυμνή, ωμή και αδιαμεσολάβητη.

Ισως οι κοινωνίες και οι ιστορικοί του μέλλοντος περιλάβουν στην έννοια των εγκλημάτων κατά της Ανθρωπότητας τα σημερινά αίσχη και τις ασχήμιες που επιβάλλουν σε δισεκατομμύρια πολιτών οι συντεχνίες του χρηματοπιστωτικού πλούτου και το υπηρετικό πολιτικό προσωπικό τους: την ακραία φτώχεια, την υποβάθμιση του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος, τους θανάτους από ασθένειες, την υποθήκευση του μέλλοντος για τις επόμενες γενιές. Γιατί όχι; Ο ναζισμός, ως ακραία έκφραση ενός αδηφάγου επεκτατισμού στο όνομα των «ζωτικών συμφερόντων» της Γερμανίας, προκάλεσε σε λίγα χρόνια δεκάδες εκατομμύρια θύματα στην Ευρώπη.

Το σημερινό παγκοσμιοποιημένο «σύστημα των αγορών» εξοντώνει και εξανδραποδίζει αργά, σταθερά και μεθοδικά δισεκατομμύρια υπάρξεις σε όλο τον πλανήτη, έχοντας μάλιστα επιβάλει στα θύματά του μια «κουλτούρα της σιωπής». Οπως λέει ο Τζον Χόλογουεϊ, η πρώτη πράξη αντίστασης είναι μια κραυγή: «φτάνει πια», «είμαστε εδώ»! Είναι αβέβαιο εάν οι «ρωγμές στον καπιταλισμό», όπως τις ονομάζει, θα οδηγήσουν στην κατάρρευσή του, όμως το βέβαιο είναι ότι χρειαζόμαστε επειγόντως ένα σεισμό!